હીમોડાયાલિસિસ શરૂ કરનારા પુખ્ત દર્દીઓએ કેવો આહાર લેવો જોઈએ
વધુ પ્રોટીન (માછલી, મરઘાં, માંસ અને ઇંડા અથવા ઇંડાનો વિકલ્પ), સ્ટાર્ચવાળો ખોરાક (બ્રેડ, અનાજ, ચોખા અને નૂડલ્સ), ફળ (પાણી આધારિત ફળો કરતાં વધુ ફાઇબર ધરાવતાં ફળ) અને શાકભાજીનો સમાવેશ કરો.
હીમોડાયાલિસીસની પ્રક્રિયા દરમિયાન દર્દીના શરીરમાંથી નળી વાટે લોહીને ડાયાલિસિસ મશીનમાંથી પસાર કરવામાં આવે છે, મશીનમાં રહેલા ડાયલાઈઝર નામના ફિલ્ટર લોહીમાં રહેલી અશુદ્ધિઓ અને નકામાં પ્રવાહી દૂર કરી શુદ્ધ લોહીને ફરીથી શરીરમાં મોકલે છે. આ સમગ્ર પ્રક્રિયા સામાન્યતઃ 3-4 કલાકનો સમય લે છે. દર્દીના વજન, તેની કિડનીની તંદુરસ્તી તથા તેના શરીરમાં વધારાના જમાં થયેલાં પ્રવાહી સહિતના પરિબળોને ધ્યાનમાં રાખીનેહીમોડાયાલિસિસની પ્રક્રિયા સપ્તાહમાં આશરે 3 વખત કરવાની જરૂર પડે છે.
હીમોડાયાલિસિસની પ્રક્રિયા શરૂ કરતી વખતે અને તે દરમિયાન દર્દીના આહારમાં વિવિધ પ્રકારના ફેરફાર કરવાની જરૂર પડે છે. તમારા ડાયેટિશિયન તથા વિશેષજ્ઞ સ્પષ્ટતઃ તમને હીમોડાયાલિસિસ માટે નિર્ધારિત આહાર લેવા સૂચન આપશે જેથી ડાયાલિસિસ માટેની તમારી દવાઓ અસરકારક નિવડે, તમને રાહતનો અનુભવ થાય તથા કિડનીને લગતી બીમારી તથા ડાયાલિસિસને લગતી અનપેક્ષિત સમસ્યાઓ અને જોખમમાં ઘટાડો થાય.
ડાયેટિશિયન દર્દીની સ્થિતિ અને રોગની ગંભીરતા ચકાસ્યા બાદ જ તમને તમારા શરીર અને સારવારને અનુકૂળ હોય તેવો આહાર સૂચવશે. અહીં હીમોડાયાલિસિસ શરૂ કરાવતા પુખ્ત વયના દર્દીઓ માટે ધ્યાનમાં રાખવા જેવા કેટલાંક સૂચનો રજૂ કરાયાં છે.
· હીમોડાયાલિસિસ દરમિયાન શરીરમાં કેટલીક માત્રામાં પ્રોટીનનો ઘટાડો થાય છે, જેની પૂર્તિ કરવા માટે ડાયેટિશિયન દ્વારા જરૂરી સૂચનો આપવામાં આવે છે.
· વધુ પ્રોટીન (માછલી, મરઘાં, માંસ અને ઇંડા અથવા ઇંડાનો વિકલ્પ), સ્ટાર્ચવાળો ખોરાક (બ્રેડ, અનાજ, ચોખા અને નૂડલ્સ), ફળ (પાણી આધારિત ફળો કરતાં વધુ ફાઇબર ધરાવતાં ફળ) અને શાકભાજીનો સમાવેશ કરો.
· ડાયેટિશિયન દ્વારા નિર્ધારિત માત્રા મુજબ સોડિયમ, પોટેશિયમ અને ફોસ્ફરસનો મર્યાદિત ઉપયોગ કરો.
· વિપુલ પ્રમાણમાં ફોસ્ફરસ ધરાવતા પોષક તત્ત્વોથી દૂર રહો (ડેરીની બનાવટો, સૂકા બીન્સ, નટ્ટી સ્પ્રેડ, નટ્સ અને સીડ્સ અને વધુ રેસાં ધરાવતું અનાજ) અને જેમાં ફોસ્ફરસ (એરેટેડ રિફ્રેશમેન્ટ્સ, મિશ્રણ તૈયાર કરવા, નોન-ડેરી ફ્લેવર્સ, હેન્ડલ્ડ અને મેરિનેટેડ મીટ)નો સમાવેશ થતો હોય તેવા એવા ખાદ્ય પદાર્થોથી દૂર રહો.
· નમક એટલે કે મીઠાંનું સેવન ઓછામાં ઓછું કરવું અને તેના વિકલ્પમાં Co-Salt, Nu-salt નો ઉપયોગ કરી શકાય.મીઠામાં પોટેશિયમનું સ્તર ઘણું વધારે હોય છે જે કેટલાક કિસ્સાઓમાં જીવલેણ નિવડી શકે છે.
· આહારના નિયંત્રણોને કારણે તમારા ખોરાકમાં પૂરતા પોષક તત્ત્વો અને ખનીજોનો અભાવ સર્જાવા ઉપરાંત હીમોડાયાલિસિસને પરિણામે પણ તમારા શરીરમાંથી કેટલાક પોષકતત્ત્વો દૂર થઈ જાય છે. ડોક્ટરની સલાહ મુજબ પ્રિસ્ક્રિપ્શન મારફતે વિટામિન અને મિનરલ સપ્લિમેન્ટ્સ લઈ શકાય.
· તમારા આહાર પર મુકાયેલા નિયંત્રણોને કારણે તમને તમારી આહાર પદ્ધતિમાં પૂરતા પોષક તત્વો અને ખનીજો નહીં મળે. તંદુરસ્તી જાળવી રાખવામાટે, પ્રોબાયોટિક્સ, ડાયેટરી એન્હાન્સમેન્ટ અથવા અન્ય કેટલીક દવાઓનો ઉપયોગ કરતા પહેલા તમારા ડાયેટિશિયનની સલાહ લો.
ડાયાલિસિસ ટ્રીટમેન્ટ વચ્ચે કેટલું સોડિયમ (મીઠું) અને પ્રવાહીનું સેવન કરવું પણ તેની મર્યાદા નિર્ધારિત કરવી પણ જરૂરી છે. પ્રવાહીનું સેવન માત્ર તમારા દ્વારા પીવામાં આવતા પ્રવાહી પૂરતું મર્યાદિત નથી, તેમાં તમારા દ્વારા લેવામાં આવતા કેટલાંક પોષક તત્વો, જેમ કે જીલેટીન, બરફ, શરબત, તરબૂચ, સોસ તથા ફ્લેવર્સ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. તમારે કેટલું પ્રવાહી લેવું જોઈએ તે નક્કી કરવામાં તમારા ડાયેટિશિયન તમને મદદ કરશે.
આ તમામ મુદ્દાઓને અનુસરતી વખતે હીમોડાયાલિસિસ આહાર તમારા નિર્ધારિત હેતુ મુજબ અસરકારક રીતે કામ કરી રહ્યો છે કે નહીં અથવા તો તેનાથી તમારું વજન ઉતરી રહ્યું છે તેનું ધ્યાન રાખવું જરૂરી છે. તમારું હેતુલક્ષી વજન એ છે કે જ્યારે તમારા શરીરમાંથી વધારાનું પ્રવાહી દૂર થાય છે ત્યારે તમારા પ્રાથમિક સંભાળ ચિકિત્સક જે વજનનું મૂલ્યાંકન કરે છે.
ડાયાલિસિસ પ્રક્રિયા દરમિયાન, જ્યારે તમે સારવાર શરૂ કરશો ત્યારે તમારા વજનની ચકાસણી કરવામાં આવશે, જેથી સમજી શકાય કે તમે તમારા હેતુલક્ષી વજનની કેટલી નજીક છો. આથી, સૂચિત પ્રવાહીનું સેવન તમને તમારા હેતુલક્ષી વજન કરતાં વધારે પડતું વજન વધતું રોકવામાં મદદરૂપ બની રહેશે. હીમોડાયાલિસિસના દર્દીઓમાં શરીરના વજનના લગભગ 3 ટકા જેટલો વધારો થવો સામાન્ય છે.
તમે તમારા ખાણીપીણીના નિત્યક્રમમાં કેટલી બહેતર કામગીરી દાખવી રહ્યાં છો તે જાણવા માટે પરિક્ષણના પરિણામો સૌથી શ્રેષ્ઠ ઉપાય છે. તમારી તબીબી સંભાળ આયર્નની ઉણપ, ખનીજનું સંતુલન, પ્રોટીન અને ડાયાલિસિસની પર્યાપ્તતાની ચકાસણી માટે માસિક ધોરણે લેબ ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.
