જામનગરના જામ સાહેબે બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન ભારત અને પોલેન્ડને જોડવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી

પોલેન્ડના 2 થી 15 વર્ષની વયના બાળકો યુદ્ધ દરમિયાન કાં તો અનાથ થઈ ગયા હતા અથવા તેમના પરિવારોથી અલગ થઈ ગયા હતા. 

અમદાવાદ, ભારત-પોલેન્ડ સંબંધોને આગળ વધારવામાં ગુજરાતની વિશેષ ભૂમિકા ઇતિહાસમાં વણાયેલી છે. બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન, જામનગરના મહારાજા જામ સાહેબ દિગ્વિજયસિંહજીએ ગુજરાતમાં 600 થી વધુ પોલિશ શરણાર્થી બાળકોને આશ્રય આપ્યો હતો – જે દયાનું કાર્ય આજે પણ પોલેન્ડમાં યાદ કરવામાં આવે છે.

પીએમ મોદી ગુરુવારે પોલેન્ડના વડાપ્રધાન ડોનાલ્ડ ટસ્ક અને રાષ્ટ્રપતિ આન્દ્રેજ ડુડાને મળશે. આ ૪૫ વર્ષમાં કોઈપણ ભારતીય વડાપ્રધાનની પ્રથમ પોલેન્ડ યાત્રા છે. અગાઉ ૧૯૭૯માં મોરારજી દેસાઈ ત્યાં ગયા હતા.

સમગ્ર યુરોપમાં બીજા વિશ્વયુદ્ધની જેમ, પોલેન્ડે સપ્ટેમ્બર 1939માં નાઝી જર્મનીના આક્રમણનો ભોગ લીધો હતો. આ સંઘર્ષે લાખો લોકોને અકલ્પનીય મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડ્યો. આ અરાજકતા વચ્ચે, હજારો પોલિશ (Poland) નાગરિકો – બાળકો અને તેમની વચ્ચેના વૃદ્ધો – યુદ્ધની ભયાનકતાથી બચવા માટે જોખમી પ્રવાસ પર નીકળી ગયા હતા.

Gujarat’s special role in furthering India-Poland relations remains etched in history. During World War II, Maharaja Jam Saheb Digvijaysinhji of Jamnagar sheltered over 600 Polish refugee children in Gujarat—an act of kindness still remembered in Poland today.

As a tribute to… pic.twitter.com/PlS88r9z4I

— Bhupendra Patel (@Bhupendrapbjp) August 21, 2024

1942 સુધીમાં, લગભગ 1,000 પોલિશ શરણાર્થીઓનું એક જૂથ પોતાને સોવિયેત પ્રદેશોમાંથી બે જહાજો પર સવાર થઈને આશ્રયની શોધમાં નીકળ્યા હતા. તેઓ બંદરથી બંદર સુધી મુસાફરી કરતા હતા, ઘણા દેશો દ્વારા તેઓને નકારી કાઢવામાં આવ્યા હતા, જ્યાં સુધી તેઓ આખરે મુંબઈના દરિયા કિનારા પર પહોંચ્યા.

તે સમયે ભારત બ્રિટિશ સંસ્થાનવાદી શાસન હેઠળ હતું, અને બ્રિટિશ સત્તાવાળાઓએ આશ્રય આપવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. જો કે, તે સમયે મુંબઈમાં રહેતા નવાનગરના શાસક મહારાજા જામ સાહેબ દિગ્વિજયસિંહજીએ તેમની દુર્દશા સાંભળી ત્યારે તેમના ભવિષ્યમાં નવો અલગ વળાંક લીધો હતો.

મહારાજાએ બંને જહાજોને જામનગરના બેડી બંદરે લાવવાનો આદેશ આપ્યો. તેમના આ દયાભાવ યુક્ત વલણને કારણે માત્ર આ શરણાર્થીઓનો જીવન મળ્યું એટલું જ નહીં પરંતુ ભારત અને પોલેન્ડ વચ્ચે કાયમી મિત્ર પણ બની ગયા હતા.

🇮🇳 🤝🏻 🇵🇱

પોલેન્ડના ફેડરલ ચેન્સેલરી ખાતે માનનીય પ્રધાનમંત્રી શ્રી @narendramodi જીનું ઔપચારિક સ્વાગત કરવામાં આવ્યું. pic.twitter.com/op0Eatt8ah

— BJP Gujarat (@BJP4Gujarat) August 22, 2024

મહારાજા જામ સાહેબ તેમની માનવતાવાદી ભાવના માટે પ્રખ્યાત હતા. ભારતની સ્વતંત્રતા માટેના સંઘર્ષ સહિત તે સમયના પડકારો હોવા છતાં, તેમણે એક સાહસિક અને ઉદાર પગલું ભર્યું. તેમણે પોલેન્ડના બાળકોને જામનગર શહેરથી આશરે 30 કિમી દૂર આવેલા દરિયાકાંઠાના બાલાછડી ખાતે આશરો આપ્યો હતો.

2 થી 15 વર્ષની વયના બાળકો યુદ્ધ દરમિયાન કાં તો અનાથ થઈ ગયા હતા અથવા તેમના પરિવારોથી અલગ થઈ ગયા હતા. મહારાજાએ સુનિશ્ચિત કર્યું કે તેઓની સારી રીતે કાળજી લેવામાં આવે, તેમને આશ્રય, શિક્ષણ અને તબીબી સંભાળ પૂરી પાડવામાં આવે. બાળકોને પરિચિત ભોજન મળે તે સુનિશ્ચિત કરવા માટે તે પોલિશ રસોઈયા પણ બોલાવ્યો હતો.

બાલાછડી કેમ્પ, જ્યાં હાલમાં એક સૈનિક શાળા ઉભી છે, આ યુવાન શરણાર્થીઓ માટે ઘરથી દૂર ઘર બની ગયું છે. તેઓને માત્ર જરૂરી વસ્તુઓ જ પૂરી પાડવામાં આવી ન હતી પરંતુ તેમને ભાવનાત્મક ટેકો અને સંબંધની ભાવના પણ આપવામાં આવી હતી.

મહારાજા, જેમને બાળકો પ્રેમથી “બાપુ” (જેનો અર્થ ‘પિતા’) કહેતા હતા, તેઓ નિયમિતપણે તેમની મુલાકાત લેતા, મીઠાઈઓ અને ભેટો લાવતા. તહેવારો, ભારતીય અને પોલિશ બંને સમાન ઉત્સાહ સાથે ઉજવવામાં આવ્યા હતા. આ સંવર્ધન વાતાવરણે બાળકોને યુદ્ધના આઘાતમાંથી સાજા થવા અને સામાન્યતાની સમાનતાનો અનુભવ કરવાની મંજૂરી આપી.

પોલિશ શરણાર્થીઓ, ખાસ કરીને બાલાછડી ખાતે આશ્રય પામેલા બાળકો, 1945 માં બીજા વિશ્વયુદ્ધના અંત પછી ધીમે ધીમે પોલેન્ડ પાછા ફરવા લાગ્યા. કેટલાક બાળકો તેમના સંજોગો અને કુટુંબના પુનઃ એકીકરણના પ્રયત્નોને આધારે ભારતમાં લાંબા સમય સુધી રોકાયા. અહેવાલો અનુસાર, પોલિશ શરણાર્થીઓના છેલ્લા જૂથોએ 1940 ના દાયકાના અંત સુધીમાં ભારત છોડી દીધું હતું.

પોલેન્ડની દેશનિકાલ સરકાર અને ભારતીય સત્તાવાળાઓ વચ્ચેના સંકલિત પ્રયાસો દ્વારા પરત ફરવાની સુવિધા આપવામાં આવી હતી.

પોલેન્ડના રાષ્ટ્રપતિ આન્દ્રેઝ ડુડા આ ઇતિહાસ સાથે વ્યક્તિગત જોડાણ શેર કરતાં કહ્યુ હતું કે, 2017 માં તેમની ભારત મુલાકાત દરમિયાન, તેમણે સ્વીકાર્યું હતું કે બીજા વિશ્વ યુદ્ધ દરમિયાન ભારતમાં આશ્રય મેળવનારાઓમાં તેમના પરિવારના કેટલાક સભ્યો હતા.

તેમના પ્રવાસ દરમિયાન, રાષ્ટ્રપતિ દુદાએ જામનગરમાં મહારાજાના વંશજોની મુલાકાત લીધી હતી.  તે મુશ્કેલ દિવસો દરમિયાન રચાયેલ બંધન બંને રાષ્ટ્રો વચ્ચેના રાજદ્વારી સંબંધોમાં પડઘો પાડે છે.

Gujarat’s special role in furthering India-Poland relations remains etched in history. During World War II, Maharaja Jam Saheb Digvijaysinhji of Jamnagar sheltered over 600 Polish refugee children in Gujarat—an act of kindness still remembered in Poland today.

As a tribute to his kind gesture, Warsaw has honored Jam Saheb with the Good Maharaja Square and other key memorials. During his visit to Poland, Hon’ble Prime Minister  @narendramodi  paid homage to Jam Saheb, strengthening the enduring bond between our nations.

During World War II, an Indian king named Digvijaysinhji Ranjitsinhji Jadeja — also known as ‘Jam Sahib’ — set up a home away from home for Polish refugees and orphans. His efforts saved the lives of more than 1,000 women and children.