કોણ છે હરિપ્રસાદ, જેમણે 13 હજાર કરોડના મેહૂલ ચોક્સીએ કરેલા કૌભાંડને પકડ્યું હતુ?

નીરવ મોદી અને મેહુલ ચોકસીએ બેંકિંગ પ્રણાલીમાં ખામીઓનો લાભ લઈને નકલી લેટર ઓફ અન્ડરટેકિંગ (LoUs) જારી કરાવ્યા હતા.

મુંબઈ, ભારતીય બેંકિંગ ઇતિહાસના સૌથી મોટા કૌભાંડોમાંના એક, પંજાબ નેશનલ બેંક (PNB) કૌભાંડ પાછળના સત્યને ઉજાગર કરનાર વ્હિસલબ્લોઅર હરિપ્રસાદ એસવીના નામ સાથે ભાગ્યે જ લોકો પરિચિત છે. 13,000 કરોડ રૂપિયાના આ કૌભાંડને બહાર લાવવામાં તેમની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા રહી છે, જેમાં નીરવ મોદી અને મેહુલ ચોકસી મુખ્ય આરોપી હતા. PNB Scam Whistlblower On Mehul Choksi’s Arrest

કોણ છે હરિપ્રસાદ એસવી?
હરિપ્રસાદ એસવી પંજાબ નેશનલ બેંકના એક સાધારણ અધિકારી હતા, જેમને 2017માં મુંબઈની બ્રેડી હાઉસ શાખામાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવ્યા હતા. આ એ જ શાખા હતી જ્યાંથી નીરવ મોદી અને મેહુલ ચોકસીએ બેંકિંગ પ્રણાલીમાં ખામીઓનો લાભ લઈને નકલી લેટર ઓફ અન્ડરટેકિંગ (LoUs) જારી કરાવ્યા હતા.

ભૂતપૂર્વ નેવી અધિકારી હરિપ્રસાદ એસવી બેંકિંગ ઓપરેશન્સમાં સખત અનુશાસન અને પારદર્શિતાના હિમાયતી હતા. કર્ણાટકના ધારવાડના વતની, તેમણે પોતાની કારકિર્દી નેવીમાં શરૂ કરી હતી, જ્યાં તેમણે સાત વર્ષ સેવા આપી હતી. ત્યારબાદ તેમણે બેંકિંગ ક્ષેત્રમાં પ્રવેશ કર્યો અને 2016માં PNBમાં જોડાયા હતા.

આજે હરિપ્રસાદ એસવી PNBમાં વરિષ્ઠ પદે કાર્યરત છે અને ફ્રોડ ડિટેક્શન ટીમનું નેતૃત્વ કરે છે.

કેવી રીતે શોધ્યું કૌભાંડ?
જ્યારે હરિપ્રસાદ 2017ના ઓક્ટોબરમાં બ્રેડી હાઉસ શાખામાં આવ્યા, તેમણે રૂટિન ઓડિટ દરમિયાન કેટલીક અનિયમિતતાઓ નોંધી. તેમનું ધ્યાન SWIFT સિસ્ટમના ઉપયોગમાં અસંગતતાઓ તરફ ગયું, જે આંતરરાષ્ટ્રીય બેંકિંગ વ્યવહારો માટે વપરાતી પ્રણાલી છે.

તેમણે જોયું કે નીરવ મોદીની કંપનીઓને જારી કરાયેલા કેટલાક LoUs બેંકના કોર બેંકિંગ સોલ્યુશન (CBS) સિસ્ટમમાં નોંધાયેલા ન હતા, જે નિયમનકારી પ્રોટોકોલનું ગંભીર ઉલ્લંઘન હતું. વધુ તપાસમાં તેમને જાણવા મળ્યું કે આ અનિયમિતતાઓ વર્ષોથી ચાલતી હતી અને તેમાં હજારો કરોડની રકમ સંકળાયેલી હતી.

અનિયમિતતાઓ શોધ્યા બાદ, હરિપ્રસાદે તાત્કાલિક પગલાં લીધા. તેમણે પોતાના ઉપરી અધિકારીઓને જાણ કરી અને કૌભાંડની વિગતો દસ્તાવેજીકરણ કરી. જ્યારે કેટલાક અધિકારીઓએ આ મામલાને દબાવવાનો પ્રયાસ કર્યો, ત્યારે તેમણે બેંકના વરિષ્ઠ મેનેજમેન્ટ સામે આ બાબત ઉઠાવી.

તેમની અડગતા અને નિષ્ઠાને કારણે, 2018ની શરૂઆતમાં PNBએ આ કૌભાંડની જાહેરાત કરી, જેના પરિણામે નીરવ મોદી અને મેહુલ ચોકસી વિરુદ્ધ તપાસ શરૂ થઈ. બાદમાં બંને આરોપીઓ દેશ છોડીને ભાગી ગયા, પરંતુ હરિપ્રસાદના પ્રયત્નોથી જ આટલા મોટા કૌભાંડને ઉજાગર કરવામાં આવ્યું.

પરિણામો અને પુરસ્કારો -હરિપ્રસાદની પ્રામાણિકતા અને સાહસને બેંકિંગ સમુદાય અને સરકાર દ્વારા માન્યતા આપવામાં આવી. તેમને 2019માં રાષ્ટ્રીય વ્હિસલબ્લોઅર એવોર્ડથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા અને પંજાબ નેશનલ બેંકમાં પણ તેમને અનિયમિતતાઓ શોધવા બદલ વિશેષ પુરસ્કાર મળ્યો.

જોકે, અન્ય ઘણા વ્હિસલબ્લોઅરની જેમ, હરિપ્રસાદનો માર્ગ પણ સરળ ન હતો. કૌભાંડ બહાર લાવ્યા બાદ તેમને અને તેમના પરિવારને ધમકીઓ મળી અને તેમની સુરક્ષા જોખમમાં મુકાઈ. આમ છતાં, સરકારે તેમની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા પગલાં લીધા અને તેમને સંરક્ષણ આપ્યું.

હરિપ્રસાદના પ્રયત્નોએ ભારતીય બેંકિંગ સિસ્ટમમાં વ્યાપક સુધારાઓને પ્રેરણા આપી:

SWIFT અને CBS સિસ્ટમ્સ વચ્ચે ઇન્ટેગ્રેશન ફરજિયાત કરવામાં આવ્યું
ઓડિટ અને નિયંત્રણ પ્રક્રિયાઓ મજબૂત કરવામાં આવી
વ્હિસલબ્લોઅર સંરક્ષણ માટે વધુ કડક કાયદા અમલમાં લાવવામાં આવ્યા
બેંકિંગ ફ્રોડ ડિટેક્શન અને પ્રિવેન્શન યુનિટ્સને મજબૂત કરવામાં આવ્યા

આજે હરિપ્રસાદ એસવી PNBમાં વરિષ્ઠ પદે કાર્યરત છે અને ફ્રોડ ડિટેક્શન ટીમનું નેતૃત્વ કરે છે. તેઓ બેંકિંગ ઉદ્યોગમાં પારદર્શિતા અને જવાબદારી માટે લડવાનું ચાલુ રાખે છે અને યુવા બેંકરોને પ્રામાણિકતા અને નૈતિક મૂલ્યો વિશે માર્ગદર્શન આપે છે.

તેમની કહાની ભારતીય બેંકિંગ સિસ્ટમમાં એક વ્યક્તિ કેવી રીતે સકારાત્મક પરિવર્તન લાવી શકે છે તેનું ઉદાહરણ છે. હરિપ્રસાદ એસવીની સાહસિકતા અને પ્રામાણિકતાને કારણે 13,000 કરોડ રૂપિયાના કૌભાંડને ઉજાગર કરવાનું શક્ય બન્યું, અને ભારતીય બેંકિંગ સિસ્ટમમાં મહત્વપૂર્ણ સુધારાઓ થયા.

“મારા માટે મારી નૌકરી જ મારી પ્રતિબદ્ધતા હતી. હું માત્ર મારી ફરજ નિભાવી રહ્યો હતો,” એમ હરિપ્રસાદે એક ઇન્ટરવ્યૂમાં જણાવ્યું હતું. આજે તેઓ ભારતના સૌથી મહત્વપૂર્ણ વ્હિસલબ્લોઅર્સમાંના એક તરીકે આદરપાત્ર છે, જેમણે ભ્રષ્ટાચાર સામે લડવાની અને ભારતીય બેંકિંગ પ્રણાલીની અખંડિતતા જાળવવાની પોતાની પ્રતિબદ્ધતા સાબિત કરી છે.