ભારતમાં દરરોજ 92,000 કરોડ રૂ.ના ખોરાકનો બગાડ થાય છે અને 19 કરોડ લોકો ભૂખ્યા સૂઈ જાય છે
વિશ્વભરમાં દર વર્ષે 2.5 અબજ ટન ખોરાક બગડે છે, જેમાંથી 63% ઘરોમાંથી, 23% રેસ્ટોરાંમાંથી અને 13% રિટેલ દુકાનોમાંથી આવે છે.-ગ્લોબલ હંગર ઈન્ડેક્સ 2021 મુજબ ભારત 116માંથી 101મા ક્રમે છે.
નવી દિલ્હી, આજે વિશ્વ ઝડપથી પ્રગતિ કરી રહ્યું છે છતાં લાખો લોકો ભૂખ્યા સૂવા માટે મજબૂર છે. ભારત જેવા વિશાળ અને વૈવિધ્યસભર દેશમાં પરિસ્થિતિ ખાસ કરીને ભયાનક છે. મોલ, હોટલ અને રેસ્ટોરન્ટમાં દરરોજ ખોરાકનો બગાડ થાય છે, ત્યારે આશરે ૧૯૦ મિલિયન ભારતીયો દરરોજ ભૂખ્યા સૂવા જાય છે.
આ સંખ્યા ઘણા દેશોની કુલ વસ્તી કરતાં વધી જાય છે. દર વર્ષે, ભારતમાં આશરે ૪૦ ટકા ખોરાકનો બગાડ થાય છે, જેનું આર્થિક મૂલ્ય આશરે રૂા.૯૨,૦૦૦ કરોડ છે. ગ્લોબલ હંગર ઇન્ડેક્સ ૨૦૨૧ માં પણ ભૂખમરો અને કુપોષણની ગંભીરતા સ્પષ્ટ છે. ભારત ૧૧૬ દેશોમાંથી ૧૦૧મા ક્રમે છે, જે તેને સૌથી વધુ ભૂખમરાવાળા દેશોમાંનો એક બનાવે છે.
🇮🇳 ભારતમાં ભૂખમરી અને ખાદ્ય બગાડ: એક કડવી હકીકત
🔹 ભૂખમરીના આંકડા:
- દરરોજ આશરે ૧૯૦ મિલિયન ભારતીયો ભૂખ્યા સૂવે છે — જે ઘણા દેશોની વસતી કરતાં વધુ છે.
- ગ્લોબલ હંગર ઈન્ડેક્સ 2021 મુજબ ભારત 116માંથી 101મા ક્રમે છે.
- ચીન કરતાં પણ વધુ ભૂખ્યા લોકો ભારતમાં છે, જ્યારે બંને દેશોની વસતી લગભગ સમાન છે.
🔹 ખાદ્ય બગાડ:
- ભારતમાં દર વર્ષે 40% ખોરાક બગડે છે, જેનું મૂલ્ય અંદાજે ₹92,000 કરોડ છે.
- વિશ્વભરમાં દર વર્ષે 2.5 અબજ ટન ખોરાક બગડે છે, જેમાંથી 63% ઘરોમાંથી, 23% રેસ્ટોરાંમાંથી અને 13% રિટેલ દુકાનોમાંથી આવે છે.
🔹 સરકારી પ્રયાસો:
- NFSA 2013 હેઠળ સબસિડીવાળું અનાજ.
- મધ્યાહન ભોજન યોજના વિદ્યાર્થીઓ માટે.
- આંગણવાડી કાર્યક્રમ બાળકો અને માતાઓ માટે.
- PDS દ્વારા અનાજની લઘુ કિંમતે ઉપલબ્ધતા.
સંયુક્ત રાષ્ટ્રના જણાવ્યા અનુસાર, ભારતમાં લગભગ સમાન વસ્તી હોવા છતાં, વિશ્વમાં સૌથી વધુ ભૂખ્યા લોકો છે, જે ચીનને પણ પાછળ છોડી દે છે. ભૂખમરાની સમસ્યાના ઘણા કારણો છે. સૌથી મોટું કારણ ખોરાકનો બગાડ છે. કોવિડ-૧૯ મહામારી પહેલા પણ, વિશ્વભરમાં વાર્ષિક આશરે ૯૩૦ મિલિયન ટન ખોરાકનો બગાડ થતો હતો. આમાંથી ૬૩ ટકા ઘરોમાંથી, ૨૩ ટકા રેસ્ટોરન્ટમાંથી અને ૧૩ ટકા છૂટક દુકાનોમાંથી આવતો હતો.
સરકારી યોજનાઓ લાગુ કરવામાં આવી છે, પરંતુ શું તે પરિસ્થિતિનો ઉકેલ લાવી રહી છે? ભારતમાં ભૂખમરો ઘટાડવા માટે ઘણી સરકારી યોજનાઓ લાગુ કરવામાં આવી રહી છે. રાષ્ટ્રીય ખાદ્ય સુરક્ષા અધિનિયમ (NFSA) ૨૦૧૩ હેઠળ, લાખો લોકોને સબસિડીવાળું અનાજ પૂરું પાડવામાં આવે છે. વધુમાં, મધ્યાહન ભોજન યોજના, આંગણવાડી કાર્યક્રમ અને જાહેર વિતરણ વ્યવસ્થા (PDS) જેવી યોજનાઓ પણ લોકોને પોષણ અને ખોરાક પૂરો પાડવાનો પ્રયાસ કરે છે.
દર વર્ષે ૧૬ ઓક્ટોબરના રોજ વિશ્વભરમાં વિશ્વ ખાદ્ય દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. આ દિવસ ફક્ત એક તારીખ નથી પણ એક તક છે-વિશ્વને યાદ અપાવાની કે આજે પણ કરોડો લોકો પાસે પૂરતો ખોરાક નથી. આ દિવસની શરૂઆત ફૂડ એન્ડ એગ્રીકલ્ચર ઓર્ગેનાઈઝેશન (FAO) દ્વારા ૧૯૪૫માં કરવામાં આવી હતી અને ૨૦૨૫માં FAO પોતાની ૮૦મી વર્ષગાંઠ ઉજવશે જે લોકોને ખોરાકની જરૂરિયાત અને ખાદ્ય સુરક્ષા તરફ વધુ જાગૃતિ લાવવાનો અવસર છે.
વિશ્વના સૌથી ઝડપી વિકસતા દેશોમાં ભારતનો સમાવેશ થાય છે. મેટ્રો શહેરોમાં ઊંચી ઈમારતો, ભવ્ય મોલ્સ અને ખાદ્ય સંપન્ન રેસ્ટોરાંઓની વચ્ચે પણ એક કડવી હકીકત છે દરરોજ ૧૯ કરોડથી વધુ ભારતીયો ભૂખ્યા સૂઈ જાય છે. આ આંકડો ઘણી દેશોની કુલ વસ્તીથી પણ વધુ છે. વિશેષતા એ છે કે જ્યારે લોકો ખોરાક માટે તરસે છે ત્યારે ભારતમાં દર વર્ષે લગભગ ૪૦ ટકા ખોરાકનો બગાડ થાય છે જેની કિમત અંદાજે રૂા.૯૨,૦૦૦ કરોડ જેટલી છે.
રોટલી, ભાત, શાક-બધું ઘરથી, હોટલોથી કે ફેક્ટરીઓથી કચરાપેટીમાં જાય છે-જે કોઈના જીવન બચાવી શકે તેમ હતું. ૨૦૨૧ના ગ્લોબલ હંગર ઈન્ડેક્સ મુજબ ભારત ૧૧૬ દેશોમાં ૧૦૧મા ક્રમે આવ્યું છે-જે બતાવે છે કે, ભારતમાં ભૂખમરીની સ્થિતિ અત્યંત ગંભીર છે. વાસ્તવમાં વિશ્વમાં સૌથી વધુ ભૂખ્યા લોકો ભારતમાં છે-આ આંકડો ચીન કરતા પણ વધુ છે, જયારે બંને દેશોની વસ્તી લગભગ સમાન છે. વિશ્વભરમાં દર વર્ષે લગભગ ૨.૫ અબજ ટન ખોરાકનો બગાડ થાય છે.
કોરોનાકાળ પહેલા પણ આ આંકડો ૯૩ કરોડ ટન હતો. તેમાંથી ૬૩ ટકા ખોરાક ઘરોમાંથી, ૨૩ ટકા હોટલ/રેસ્ટોરાંમાંથી અને ૧૩ ટકા રિટેલ દુકાનોમાંથી બગડતો હતો. આ સ્થિતિ એવી છે કે ખોરાકની ઉપલબ્ધિ હોવા છતાં, તેની યોગ્ય વહેંચણી ન હોવાથી લોકો ભૂખ્યા રહી જાય છે. ભુખમરાને અટકાવવા માટે સરકાર દ્વારા વિવિધ યોજનાઓ અમલમાં મૂકવામાં આવી છે. રાષ્ટ્રીય ખાદ્ય સુરક્ષા અધિનિયમ (NFSA) ૨૦૧૩ જેના દ્વારા કરોડો લોકોને સબસિડીવાળું અનાજ આપવામાં આવે છે.
મધ્યાહન ભોજન યોજના ખાસ કરીને વિદ્યાર્થીઓ માટે પોષણયુક્ત ભોજન. આંગણવાડી કાર્યક્રમ ૦-૬ વર્ષની ઉંમરના બાળકો, ગર્ભવતી અને ધાય માતાઓ માટે. જાહેર વિતરણ વ્યવસ્થા (PDS) અનાજ, ઘઉં, ચોખા વગેરેને લઘુ કિમતે ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવે છે.
આ યોજનાઓ મહત્વપૂર્ણ છે, પરંતુ તેમની અસરકારક અમલવારી અને લોકો સુધી પહોંચ સુનિﾍતિ કરવી એ હવે પણ પડકારરૂપ છે. વિશ્વ ખાદ્ય દિવસ માત્ર સંસ્થાઓ કે સરકાર માટે વિચાર કરવાનો દિવસ નથી-આપણે દરેકે કંઈક જવાબદારી લેવાની જરૂર છે. ખોરાકનો બગાડ ન થવા દો. વધારાનો ખોરાક જરૂરતમંદોને આપો. સ્થાનિક NGO કે ફૂડ બેંક સાથે જોડાઈ શકાય છે. બાળકોને નાના વયથી ખોરાકના મૂલ્ય વિશે શીખવો.
