શ્રી માતા વૈષ્ણોદેવી મંદિર: ભગવાન વિષ્ણુના અંશરૂપે જન્મ થવાને કારણે ત્રિકુટા વૈષ્ણવી પણ કહેવાયા

જાણો શ્રી માતા વૈષ્ણોદેવી મંદિરનો વિસ્તૃત ઇતિહાસ અને મહિમા

વૈષ્ણોદેવી માતાએ ભૈરવનાથને ક્ષમા આપીને વરદાન આપ્યું કે તેમના દર્શન પછી જે ભક્ત ભૈરવનાથના દર્શન કરશે, તેની યાત્રા પૂર્ણ ગણાશે.

શું તમે જાણો છો ? શ્રી માતા વૈષ્ણોદેવીના પવિત્ર ગુફામાં કોઈ પ્રતિમા કે મૂર્તિ નથી. અહીં ત્રણ સ્વયંભૂ (કુદરતી) શિલાઓ છે, જેને પિંડી કહેવામાં આવે છે. આ ત્રણ પિંડીઓ માતાના ત્રણ સ્વરૂપોનું પ્રતિક છે: મહાકાળી (જમણી બાજુએ, કાળા રંગની પિંડી) મહાલક્ષ્મી (મધ્યમાં, લાલ-પીળા રંગની પિંડી) મહાસરસ્વતી (ડાબી બાજુએ, સફેદ રંગની પિંડી)

શ્રી માતા વૈષ્ણોદેવી મંદિર એ ભારત દેશના સૌથી પવિત્ર અને પ્રખ્યાત તીર્થસ્થાનો પૈકીનું એક છે. જમ્મુ અને કાશ્મીર રાજ્યમાં કટરા નજીક ત્રિકુટા પર્વતમાળામાં લગભગ 5,200 ફૂટની ઊંચાઈ પર આવેલું આ મંદિર કરોડો શ્રદ્ધાળુઓ માટે આસ્થાનું કેન્દ્ર છે.

📜 પૌરાણિક કથાઓ અને ઉત્પત્તિ

માતા વૈષ્ણોદેવીનો ઇતિહાસ અનેક પૌરાણિક કથાઓ સાથે જોડાયેલો છે:

• માતા વૈષ્ણવીનું બાળપણ: હિંદુ માન્યતાઓ અનુસાર, માતા વૈષ્ણોદેવીનો જન્મ દક્ષિણ ભારતમાં રત્નાકર સાગરના ઘરે થયો હતો. બાળપણમાં તેમનું નામ ત્રિકુટા હતું. ભગવાન વિષ્ણુના અંશરૂપે જન્મ થવાને કારણે તેમને વૈષ્ણવી પણ કહેવાયા.

• ભગવાન રામ સાથેનું જોડાણ: જ્યારે ત્રિકુટા 9 વર્ષના હતા, ત્યારે તેમણે તપસ્યા કરવા માટે પિતા પાસે અનુમતિ માંગી. એક લોકવાયકા અનુસાર, સીતાની શોધ દરમિયાન ભગવાન શ્રી રામ ત્રિકુટાને મળ્યા હતા. તેમની ભક્તિથી પ્રસન્ન થઈને, ભગવાને તેમને માણેક પર્વતની ગુફામાં તપસ્યા કરવા કહ્યું અને વચન આપ્યું કે તેઓ કલિયુગમાં તેમના છેલ્લા અવતાર (કલ્કિ) માં તેમની સાથે લગ્ન કરશે. હાલમાં જે ગુફામાં માતાના દર્શન થાય છે, તે જ આ તપસ્યાનું સ્થાન માનવામાં આવે છે.

• ભૈરવનાથ સાથેનો સંઘર્ષ: મહર્ષિ ગુરુ ગોરખનાથના શિષ્ય ભૈરવનાથ માતા વૈષ્ણવીની પાછળ પડ્યો હતો. ભૈરવનાથથી બચવા માટે માતાએ પર્વતોમાં આશ્રય લીધો. આ દરમિયાન તેઓ બાન ગંગા, ચરણ પાદુકા અને આદ્યકુમારી જેવા સ્થળો પર રોકાયા. આદ્યકુમારીમાં તેઓ નવ મહિના સુધી એક ગુફામાં (જેને ગર્ભજૂન ગુફા કહેવાય છે) છુપાયા હતા. આખરે, જ્યારે ભૈરવનાથે તેમને ગુફામાં પણ અનુસર્યા, ત્યારે માતાએ મહાકાળીનું રૂપ ધારણ કર્યું અને ભૈરવનાથનું માથું ધડથી અલગ કરી દીધું. આ માથું ભવનથી 3 કિલોમીટર દૂર એક ટેકરી પર પડ્યું, જ્યાં આજે ભૈરવનાથનું મંદિર આવેલું છે. મૃત્યુના અંતિમ ક્ષણે ભૈરવનાથે પોતાની ભૂલનો પશ્ચાતાપ કર્યો, અને માતાએ તેમને ક્ષમા આપીને વરદાન આપ્યું કે તેમના દર્શન પછી જે ભક્ત ભૈરવનાથના દર્શન કરશે, તેની યાત્રા પૂર્ણ ગણાશે.

 પિંડી સ્વરૂપમાં માતાના દર્શન

શ્રી માતા વૈષ્ણોદેવીના પવિત્ર ગુફામાં કોઈ પ્રતિમા કે મૂર્તિ નથી. અહીં ત્રણ સ્વયંભૂ (કુદરતી) શિલાઓ છે, જેને પિંડી કહેવામાં આવે છે. આ ત્રણ પિંડીઓ માતાના ત્રણ સ્વરૂપોનું પ્રતિક છે:

1. મહાકાળી (જમણી બાજુએ, કાળા રંગની પિંડી)

2. મહાલક્ષ્મી (મધ્યમાં, લાલ-પીળા રંગની પિંડી)

3. મહાસરસ્વતી (ડાબી બાજુએ, સફેદ રંગની પિંડી)

આ ત્રણેય શક્તિઓના સંયુક્ત સ્વરૂપને જ શ્રી માતા વૈષ્ણોદેવી કહેવામાં આવે છે.

🏛️ મંદિરનો આધુનિક ઇતિહાસ અને વહીવટ

ભલે પૌરાણિક માન્યતાઓ સદીઓ જૂની હોય, પરંતુ આ મંદિરનો વ્યવસ્થિત વહીવટ અને ભક્તોની સંખ્યામાં વધારો તાજેતરના સમયમાં થયો છે:

• પંડિત શ્રીધરની ભૂમિકા: એવું માનવામાં આવે છે કે લગભગ 700 વર્ષ પહેલાં પંડિત શ્રીધર નામના પરમ ભક્તને માતાએ સ્વપ્નમાં દર્શન આપીને પર્વતમાં તેમના નિવાસસ્થાન વિશે જણાવ્યું હતું. પંડિત શ્રીધરે જ આ ગુફા શોધી અને માતાજીની પૂજા માટે પોતાનું જીવન સમર્પિત કર્યું.

• મહારાજા ગુલાબ સિંહ: 1846 થી, આ મંદિર જમ્મુના મહારાજા ગુલાબ સિંહના ‘ધર્માર્થ ટ્રસ્ટ’નો એક ભાગ બન્યું.

• શ્રી માતા વૈષ્ણોદેવી શ્રાઈન બોર્ડ (SMVDSB): વર્ષ 1986 માં, જમ્મુ અને કાશ્મીર સરકારે એક કાયદો પસાર કરીને મંદિરનું સંચાલન ‘શ્રી માતા વૈષ્ણોદેવી શ્રાઈન બોર્ડ’ને સોંપ્યું. ત્યારથી, શ્રદ્ધાળુઓ માટે સુવિધાઓમાં નોંધપાત્ર સુધારો થયો છે અને દર વર્ષે આવતા યાત્રીઓની સંખ્યા લાખોમાંથી કરોડોમાં પહોંચી ગઈ છે.

શ્રી માતા વૈષ્ણોદેવી મંદિરની યાત્રા સંબંધિત કોઈપણ સત્તાવાર માહિતી, જેમ કે યાત્રાનો સમય, બુકિંગ, રહેઠાણ અને ટ્રસ્ટના કાર્યો વિશે વિગતવાર માહિતી માટે તમે શ્રાઈન બોર્ડની સત્તાવાર વેબસાઈટની મુલાકાત લઈ શકો છો: લેખમાં આપેલી માહિતી કેટલીક વેબસાઈટ પર આધારીત આપવામાં આવી છે. તેની સાથે સંમત હોય તેવું જરૂરી નથી.   સત્તાવાર વેબસાઈટ: https://www.maavaishnodevi.org/

( સ્પષ્ટિકરણ :  આ સમાચારમાંની માહિતી ધાર્મિક માન્યતાઓ અને સામાન્ય માહિતી પર આધારિત છે. વેસ્ટર્ન ટાઈમ્સ તેની પુષ્ટિ કરતું નથી.)