શું છે અરવલ્લીના પહાડોનો મુખ્ય મુદ્દો? કેમ થઈ રહ્યો છે વિરોધ

અરવલ્લી પર્વતમાળા ભારતની સૌથી જૂની પર્વતમાળા છે, જે ગુજરાત, રાજસ્થાન, હરિયાણા અને દિલ્હીમાં ફેલાયેલી છે. અત્યારે મુખ્ય વિવાદ નીચેની બાબતો પર છે:

૧. ગેરકાયદે ખનન (Illegal Mining): હરિયાણા અને રાજસ્થાનના વિસ્તારોમાં પથ્થરો અને ખનીજો માટે પહાડોનું મોટા પાયે ગેરકાયદે ખનન થઈ રહ્યું છે, જેનાથી પહાડો ગાયબ થઈ રહ્યા છે.

૨. ગ્રીન વોલ પ્રોજેક્ટ: રણના વિસ્તરણ (Desertification) ને રોકવા માટે આ પહાડો કુદરતી દીવાલ છે. જો પહાડો કપાઈ જશે, તો થાર રણની રેતી હરિયાણા અને દિલ્હી સુધી પહોંચી જશે.

૩. રિયલ એસ્ટેટ અતિક્રમણ: ખાસ કરીને ગુરુગ્રામ અને ફરીદાબાદના વિસ્તારોમાં પહાડો કાપીને બિલ્ડિંગો બનાવવામાં આવી રહી છે.

#WATCH | South 24 Parganas, WB: On Aravalli Hills issue, Union Minister for Environment, Forest & Climate Change, Bhupendra Yadav, says, “… There are no relaxations on the Aravalli. The Aravalli range spreads across four states of the country, including Delhi, Haryana,… pic.twitter.com/NKfaSkfTeP

— ANI (@ANI) December 21, 2025

• અરવલ્લી પર્વતમાળાના મુદ્દે કેન્દ્રીય મંત્રી ભૂપેન્દ્ર યાદવે જણાવ્યું હતું કે, “…અરવલ્લી પર કોઈ છૂટછાટ આપવામાં આવી નથી. અરવલ્લીની પર્વતમાળા દેશના ચાર રાજ્યોમાં ફેલાયેલી છે, જેમાં દિલ્હી, હરિયાણા, રાજસ્થાન અને ગુજરાતનો સમાવેશ થાય છે. આ અંગેની એક અરજી ૧૯૮૫થી કોર્ટમાં પડતર છે. ખનન (Mining) માટે ચોક્કસ નિયમો હોવા જોઈએ અને અમે તેની સાથે સહમત છીએ. સુપ્રીમ કોર્ટે જણાવ્યું છે કે ચારેય રાજ્યોમાં અરવલ્લીની વ્યાખ્યા સમાન હોવી જોઈએ…”

  તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે, “કેટલીક યુટ્યુબ ચેનલો ‘૧૦૦-મીટરની રેન્જ’નો ખોટો અર્થ કાઢી રહી છે કે તે પહાડના ઉપરના ૧૦૦ મીટરની વાત છે, જે સત્ય નથી. ૧૦૦ મીટરનો અર્થ પહાડની ઉપરથી નીચે સુધીનો ફેલાવો (ઢોળાવ) થાય છે, અને બે પર્વતમાળાઓ વચ્ચેની જગ્યાને પણ અરવલ્લી શ્રેણીનો ભાગ માનવામાં આવશે. આ વ્યાખ્યા સાથે, ૯૦% વિસ્તાર સંરક્ષિત ઝોન (Protected Zone) હેઠળ આવે છે…”

આ મુદ્દાની અસર અને મહત્વ

ભારતની મુખ્ય પર્વતમાળાઓ, તેમની લંબાઈ અને અન્ય દેશોમાં તેમનો વિસ્તાર નીચે મુજબ છે:

૧. હિમાલય પર્વતમાળા (Himalayan Range)

હિમાલય એ વિશ્વની સૌથી ઊંચી અને નવી ગેડ પર્વતમાળા છે.

• લંબાઈ: આશરે ૨,૪૦૦ થી ૨,૫૦૦ કિમી.

• વિસ્તાર: તે ભારતના લદ્દાખ અને જમ્મુ-કાશ્મીરથી શરૂ થઈને અરૂણાચલ પ્રદેશ સુધી ફેલાયેલી છે.

  અન્ય દેશો: ભારત ઉપરાંત તે પાકિસ્તાન, નેપાળ, ભૂતાન અને ચીન (તિબેટ) સુધી વિસ્તરેલી છે.

૨. ટ્રાન્સ-હિમાલય અને કારાકોરમ (Trans-Himalayas & Karakoram)

આ શ્રેણી હિમાલયની ઉત્તરે આવેલી છે. કારાકોરમ રેન્જમાં ભારતનું સૌથી ઊંચું શિખર K2 (Godwin-Austen) આવેલું છે.

• લંબાઈ: આશરે ૫૦૦ કિમી. (કારાકોરમ).

  અન્ય દેશો: તે પાકિસ્તાન (ગિલગિટ-બાલ્ટિસ્તાન), ચીન (શિનજિયાંગ) અને તાજિકિસ્તાન સુધી વિસ્તરેલી છે.

૩. અરવલ્લી પર્વતમાળા (Aravalli Range)

આ ભારતની અને વિશ્વની સૌથી જૂની પર્વતમાળાઓમાંની એક છે.

• લંબાઈ: આશરે ૮૦૦ કિમી.

• વિસ્તાર: તે ગુજરાત (પાલનપુર) થી શરૂ થઈને રાજસ્થાન અને હરિયાણા થઈને દિલ્હી સુધી ફેલાયેલી છે.

• અન્ય દેશો: આ શ્રેણી મુખ્યત્વે ભારત પૂરતી મર્યાદિત છે, પરંતુ તેની ભૌગોલિક રચના પાકિસ્તાનની સરહદની સમાંતર ચાલે છે.

૪. પશ્ચિમ ઘાટ (Western Ghats – Sahyadri)

યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટ અને જૈવ-વિવિધતાનું કેન્દ્ર છે.

• લંબાઈ: આશરે ૧,૬૦૦ કિમી.

• વિસ્તાર: તે તાપી નદીના મુખ (ગુજરાત-મહારાષ્ટ્ર સરહદ) થી શરૂ થઈને દક્ષિણમાં કન્યાકુમારી સુધી ફેલાયેલી છે.

• દેશ: સંપૂર્ણપણે ભારતમાં.

૫. પૂર્વ ઘાટ (Eastern Ghats)

પૂર્વ કિનારાની સમાંતર આવેલી આ તૂટક પર્વતમાળાઓ છે.

• લંબાઈ: આશરે ૧,૫૦૦ કિમી.

• વિસ્તાર: પશ્ચિમ બંગાળ અને ઓડિશાથી શરૂ થઈને આંધ્રપ્રદેશ અને તેલંગાણા થઈને તમિલનાડુ સુધી વિસ્તરેલી છે.

૬. વિંધ્ય અને સાતપુડા પર્વતમાળા (Vindhya & Satpura Range)

આ મધ્ય ભારતની પર્વતમાળાઓ છે જે ઉત્તર અને દક્ષિણ ભારતને અલગ પાડે છે.

• લંબાઈ: વિંધ્ય આશરે ૧,૦૫૦ – ૧,૨૦૦ કિમી. અને સાતપુડા આશરે ૯૦૦ કિમી.

• વિસ્તાર: તે ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, મધ્ય પ્રદેશ અને છત્તીસગઢમાં ફેલાયેલી છે.

૭. પૂર્વાંચલ શ્રેણી (Purvanchal Range)

હિમાલય જ્યારે ભારતની પૂર્વ સરહદે દક્ષિણ તરફ વળે છે ત્યારે તેને પૂર્વાંચલ કહેવાય છે.

• વિસ્તાર: અરૂણાચલ પ્રદેશ, નાગાલેન્ડ, મણિપુર અને મિઝોરમ.

• અન્ય દેશો: તે પૂર્વમાં મ્યાનમાર (બર્મા) સુધી ફેલાયેલી છે, જ્યાં તેને ‘અરાકાન યોમા’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.