બેંકો માટે ઝડપી ચેક ક્લિયરન્સ ફ્રેમવર્કના “તબક્કા 2” ના અમલીકરણને મુલતવી રખાયું
-
૩ કલાકમાં ચેક ક્લિયરન્સની સુવિધા માટે વધુ રાહ જોવી પડશે
ચેક ડિપોઝિટ સમય: સવારે ૯:૦૦ થી બપોરે ૩:૦૦.
- કન્ફર્મ/રિજેક્ટ સમય: સવારે ૯:૦૦ થી સાંજે ૭:૦૦.
નવી દિલ્હી તા.૨૫: ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) એ બુધવારે જાહેરાત કરી હતી કે બેંકો માટે ઝડપી ચેક ક્લિયરન્સ ફ્રેમવર્કના તબક્કા ૨ ના અમલીકરણને મુલતવી રાખવામાં આવ્યું છે. આ તબક્કો ૩ જાન્યુઆરી, ૨૦૨૬ ના રોજ શરૂ થવાનો હતો. તે હવે મુલતવી રાખવામાં આવ્યો છે.
RBI ના એક નિવેદન અનુસાર, બેંકોને તેમની પ્રક્રિયાઓને સુવ્યવસ્થિત કરવા માટે વધુ સમય આપવા માટે તબક્કા ૨ ના અમલીકરણને આગામી સૂચના સુધી મુલતવી રાખવામાં આવી રહી છે. આ સિસ્ટમનો તબક્કો ૧ પહેલાની જેમ કાર્યરત રહેશે.
મુખ્ય મુદ્દાઓ
- તબક્કો ૨ મુલતવી: RBI એ ઝડપી ચેક ક્લિયરન્સ ફ્રેમવર્કના તબક્કા ૨ ને હાલ પૂરતો મુલતવી રાખ્યો છે. તે ૩ જાન્યુઆરી, ૨૦૨૬થી શરૂ થવાનું હતું.
- કારણ: બેંકોને તેમની આંતરિક પ્રક્રિયાઓ સુવ્યવસ્થિત કરવા માટે વધુ સમય આપવા.
- હાલની સ્થિતિ: તબક્કો ૧ ચાલુ રહેશે, જે ૪ ઓક્ટોબર, ૨૦૨૫થી અમલમાં છે.
તબક્કો ૧ (ચાલુ સિસ્ટમ)
- દિવસભર ચેક ડિપોઝિટ માટે એક સતત વિન્ડો.
- બેંકો ચેક સ્કેન કરીને MICR ડેટા સાથે ક્લિયરિંગ હાઉસને મોકલે છે.
- ડ્રોઈ બેંક ચેકની છબી મેળવીને મંજૂરી/અસ્વીકાર મોકલે છે.
- જો સમયસર પ્રતિસાદ ન મળે, તો ચેક આપમેળે મંજૂર અને સેટલ માનવામાં આવે છે.
તબક્કો ૨ (પ્રસ્તાવિત, હાલ મુલતવી)
- બેંકોને ચેકની છબી મળ્યા પછી માત્ર ૩ કલાકમાં મંજૂરી અથવા અસ્વીકાર આપવો ફરજિયાત.
- જો જવાબ ન મળે, તો ચેક આપમેળે મંજૂર અને સેટલ થઈ જશે.
- ગ્રાહકોને ઝડપી ચુકવણી મળશે, જેનાથી રાહત અને સુવિધા વધશે.
આ વર્ષની શરૂઆતમાં તબક્કો ૧ લાગુ કરવામાં આવ્યો હતો. RBI એ એવી પણ જાહેરાત કરી હતી કે ચેક ડિપોઝિટના સમયમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યા છે. હવે, ચેક ડિપોઝિટનો સમય સવારે ૯:૦૦ થી બપોરે ૩:૦૦ વાગ્યા સુધી રહેશે. બેંકો સવારે ૯ વાગ્યાથી સાંજે ૭ વાગ્યા સુધી ચેક કન્ફર્મ અથવા રિજેક્ટ કરી શકશે. પ્રસ્તાવિત તબક્કા ૨ માર્ગદર્શિકા હેઠળ, બેંકોએ ફક્ત ત્રણ કલાકની અંદર કાઉન્ટર પર જમા કરાયેલ કોઈપણ ચેક ક્લિયર અથવા રિજેક્ટ કરવાનો રહેશે.
જ્યારે આ પ્રક્રિયા લાગુ થશે, ત્યારે ગ્રાહકોને ઝડપી અને વધુ કાર્યક્ષમ રીતે ચુકવણી પ્રાપ્ત થશે, જે નોંધપાત્ર રાહત આપશે. RBI એ ચેક ટ્રંકેશન સિસ્ટમ (CTS) હેઠળ સતત ક્લિયરન્સ રજૂ કર્યું. આનો હેતુ પરંપરાગત બેચ સિસ્ટમથી દૂર જઈને ચેક ક્લિયરન્સને ઝડપી અને સરળ બનાવવાનો હતો. CTS બેંકો વચ્ચે ભૌતિક રીતે ચેક ખસેડવાની જરૂરિયાતને દૂર કરે છે;
તેના બદલે, તેઓ ડિજિટલ છબીઓ અને ઇલેક્ટ્રોનિક ડેટાનો ઉપયોગ કરીને ક્લિયર કરવામાં આવે છે. ૪ ઓક્ટોબર, ૨૦૨૫ ના રોજ શરૂ થયેલા તબક્કા ૧ માં, દિવસભર ચેક ડિપોઝિટ માટે એક જ, સતત વિન્ડો રજૂ કરવામાં આવી હતી. બેંકો ચેક સ્કેન કરે છે અને તેમની છબીઓ અને MICR ડેટા ક્લિયરિગ હાઉસને મોકલે છે કે તરત જ તેઓ તેમને પ્રાપ્ત કરે છે,
જ્યારે ડ્રોઈ બેંક (જે બેંકનો ચેક છે) ચેક છબી પ્રાપ્ત કરે છે, ત્યારે તે વિગતોની ચકાસણી કરે છે અને ઇલેક્ટ્રોનિક રીતે તેની મંજૂરી અથવા અસ્વીકાર મોકલે છે. જો પુષ્ટિ વિડોના અંત સુધીમાં કોઈ પ્રતિસાદ પ્રાપ્ત ન થાય, તો ચેકને મંજૂર અને સેટલ માનવામાં આવે છે. તબક્કો ૨૩ જાન્યુઆરી, ૨૦૨૬ ના રોજ શરૂ કરવાનું આયોજન હતું. તેનો હેતુ ચેક ક્લિયરન્સને વધુ ઝડપી બનાવવા અને બેંક ગ્રાહકોને વધુ સુવિધા પૂરી પાડવાનો હતો.
બેંકો પાસે ચેકની છબી પ્રાપ્ત કર્યા પછી તેને મંજૂર કરવા અથવા નકારવા માટે ફક્ત ત્રણ કલાક હશે. જો કોઈ બેંક આ સમયમર્યાદામાં જવાબ નહીં આપે, તો ચેક આપમેળે મંજૂર અને સેટલ થઈ જશે.
આનાથી બેંકોને ચેકની પ્રક્રિયા ઝડપથી કરવાની ફરજ પડશે, અને ગ્રાહકોને તેમના ભંડોળ ઝડપથી પ્રાપ્ત થશે. હાલમાં, તબક્કો ૨ મુલતવી રાખવામાં આવ્યો હોવાથી, ત્રણ કલાકની સમયમર્યાદા વિના, વર્તમાન તબક્કા ૧ સિસ્ટમ હેઠળ ચેક ક્લિયરન્સ ચાલુ રહેશે
