બિહાર ૭.૭% વૃદ્ધ વસ્તી સાથે દેશનું સૌથી યુવા રાજ્ય છે
પ્રતિકાત્મક
ભારતમાં વધી રહી છે વૃદ્ધોની વસ્તી, ૨૦૫૦ સુધીમાં દર પાંચમાંથી એક વ્યક્તિ વૃદ્ધ હશે-હાલમાં દર ૧૦૦ કામ કરતા લોકો માટે ૧૬ વૃદ્ધો અને દર ૧૦૦ બાળકોની સરખાણીએ ૩૯ વૃદ્ધો છે.
(એજન્સી)નવીદિલ્હી, આજનો યુવા ભારત આવનારા દાયકાઓમાં ઝડપથી વૃદ્ધ થઈ રહેલા સમાજમાં ફેરવાઈ જશે.એક રિપોર્ટ અનુસાર, ૨૦૫૦ સુધીમાં દર પાંચમાંથી એક વ્યક્તિ વૃદ્ધ હશે. સદીના અંતમાં કુલ વસ્તીના ૩૬ ટકા લોકો વૃદ્ધ હશે, જ્યારે હાલમાં માત્ર ૧૦.૧ ટકા છે. દેશમાં વૃદ્ધોની વસ્તી વધારવાની પ્રક્રિયા ૨૦૧૦થી શરૂ થઈ છે. વર્તમાન ટ્રેન્ડ મુજબ ૬૦ વર્ષથી વધુ ઉંમરના નાગરિકોની સંખ્યા અંદાજે ૧૫ વર્ષમાં બમણી થઈ રહી છે.
ભારતીય વસ્તીની વૃદ્ધત્વને કારણે ઊભી થતી સમસ્યાઓ અને તેના નિદાન અને ઉકેલોને ધ્યાનમાં રાખીને, યુનાઈટેડ નેશન્સ પોપ્યુલેશન ફંડ અને ઈન્ડિયા ઈન્ટરનેશનલ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર પોપ્યુલેશન સાયન્સે બુધવારે ઈન્ડિયા એજીંગ રિપોર્ટ ૨૦૨૩ બહાર પાડ્યો છે. રિપોર્ટ અનુસાર માત્ર ભારત જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વની વસ્તી વૃદ્ધ થઈ રહી છે.
વૈશ્વિક સ્તરે વાત કરીએ તો, ૨૦૨૨ માં ૭.૯ અરબની વસ્તીમાંથી લગભગ ૧.૧ અરબ લોકો ૬૦ વર્ષથી વધુ વયના હતા. આ વસ્તીના લગભગ ૧૩.૯ ટકા છે. ૨૦૫૦ સુધીમાં, વૈશ્વિક વસ્તીમાં વૃદ્ધ લોકોની સંખ્યા વધીને આશરે ૨.૨ અરબ (૨૨%) પહોંચી જશે.
ભારતમાં વૃદ્ધોની સંખ્યામાં વધારો થવાના ત્રણ કારણો છે – પ્રજનનક્ષમતામાં ઘટાડો, મૃત્યુદરમાં ઘટાડો અને અસ્તિત્વમાં વધારો. છેલ્લા એક દાયકામાં દેશમાં પ્રજનન ક્ષમતામાં ૨૦ ટકાનો ઘટાડો થયો છે. ૨૦૦૮-૧૦ દરમિયાન દેશનો કુલ પ્રજનન દર ૮૬.૧ હતો, જે ૨૦૧૮ થી ૨૦૨૦ દરમિયાન ઘટીને ૬૮.૭ થયો છે.
૧૧ રાજ્યો એવા છે કે જ્યાં કુલ વસ્તીમાં વૃદ્ધ લોકોની સંખ્યા રાષ્ટ્રીય સરેરાશ કરતા ઓછી છે. આમાં બિહાર ૭.૭% વૃદ્ધ વસ્તી સાથે દેશનું સૌથી યુવા રાજ્ય છે. ઉત્તર પ્રદેશ ૮.૧% વૃદ્ધ વસ્તી સાથે બીજું સૌથી યુવા રાજ્ય છે. ટોચના પાંચ રાજ્યોમાં, આસામ (૮.૨%) ત્રીજા સ્થાને, ઝારખંડ (૮.૪%) ચોથા સ્થાને અને રાજસ્થાન અને મધ્ય પ્રદેશ (૮.૫%) પાંચમા સ્થાને છે.
કેરળ ૬૦ વર્ષથી ઉપરની ૧૬.૫% વસ્તી ધરાવતું સૌથી વૃદ્ધ રાજ્ય છે. વૃદ્ધોના અસ્તિત્વમાં વધારો થયો છે અને પ્રજનન દરમાં તીવ્ર ઘટાડો થયો છે. પાંચ સૌથી જૂના રાજ્યોમાં, તમિલનાડુ, કેરળ અને આંધ્ર પ્રદેશ દક્ષિણમાંથી છે, હિમાચલ અને પંજાબ ઉત્તરમાંથી છે. આંધ્ર (૧૨.૩%) પાંચમું સૌથી જૂનું રાજ્ય છે, પંજાબ (૧૨.૬%) ચોથું, હિમાચલ (૧૩.૧%) ત્રીજા અને તમિલનાડુ (૧૩.૭%) બીજું સૌથી જૂનું રાજ્ય છે.
રાષ્ટ્રીય સ્તરે ૨૦૨૧માં વૃદ્ધોની વસ્તી ૧૦.૧% હતી, જે ૨૦૩૬માં વધીને ૧૫% થઈ જશે. ૨૦૫૦માં વૃદ્ધોની વસ્તી ૨૦.૮% હશે. રિપોર્ટ અનુસાર ડિપેન્ડન્સી રેશિયો ચિંતાનો વિષય છે. હાલમાં દર ૧૦૦ કામ કરતા લોકો માટે ૧૬ વૃદ્ધો અને દર ૧૦૦ બાળકોની સરખાણીએ ૩૯ વૃદ્ધો છે.
