ભારતનો ઇરાન અને ઇઝરાયલ સાથે 3.55 લાખ કરોડનો વેપારને યુદ્ધની અસર થશે?
- હોર્મુઝ સ્ટ્રેટ બંધ થવાનો ખતરો એ ભારતના ક્રૂડ ઓઇલ અને LNG આયાત માટે વળી રહેલો ભયભીત કારક છે.
- ભારતના $41.8 બિલિયનના વેપારમાંથી માત્ર $5.4 બિલિયન ઈરાન અને ઇઝરાયલ સાથે છે, જે દર્શાવે છે કે વિસ્તારના બીજા દેશો સાથે ભારતના સારા સંબંધો છે—પરંતુ યુદ્ધના વ્યાપક પડઘા બધા પર પડશે.
- પુરવઠા શૃંખલા વિક્ષેપ, નૂર દરમાં વધારો, વીમાના ખર્ચમાં વધારો અને મોંઘવારીનું દુષ્પરિણામ CPIમાં વધારો રૂપે સામે આવી શકે છે.
- ભારત હવે પૂર્વીય દરિયાઈ માર્ગોની શોધ અને રશિયા પાસેથી વધુ તેલ આયાત કરવાની યોજનામાં પ્રવૃત્ત છે, જે ઊર્જા વહન માટેના વિકલ્પ રાષ્ટ્રિય નાણાકીય સલામતી માટે મહત્ત્વપૂર્ણ બની શકે છે.
નવી દિલ્હી, તા. ૨૩: ઇરાનના પરમાણુ સ્થાનો પર અમેરિકાના હુમલાને કારણે પશ્વિમ એશિયામાં તણાવ ચરમસીમાએ પહોંચ્યો છે. ઇરાને હવે હોર્મુઝ સ્ટ્રેટ બંધ કરવાની ચેતવણી આપી છે. જો ઇઝરાયલ અને ઇરાન વચ્ચે ચાલતું યુદ્ધ લાંબા સમય સુધી ચાલે અને સંઘર્ષ વધે તો ભારતને મોટું આર્થિક નુકસાન થઈ શકે છે. ઇરાન, ઇરાક, ઇઝરાયલ, જોર્ડન, લેબનોન, સીરિયા અને યમન સાથે ભારતનો વાર્ષિક લગભગ ₹૩.૫૫ લાખ કરોડ ($૪૧.૮ બિલિયન) જેટલો વ્યાપાર જોખમમાં મુકાઈ શકે છે.
દરિયાઈ માર્ગો, બંદરો અને નાણાકીય વ્યવસ્થામાં વિક્ષેપ સર્જતું યુદ્ધ ભારતના વેપાર પ્રવાહને બાધિત કરશે. નૂર દરો અને જહાજ વીમા ખર્ચમાં વધારો થશે અને સપ્લાય ચેઇન પર જોખમ વધશે. યાત્રા કરનાર સૌમ્ય દરિયાઈ માર્ગ — હોર્મુઝ સ્ટ્રેટ અને લાલ સમુદ્ર — જો લાંબા સમય માટે બન્ને ખોરવાઈ જાય, તો ભારતને વધુ મોટા પડઘા સહન કરવા પડી શકે છે. હાલ સુધી ભારત અને પશ્વિમ એશિયાના દેશો વચ્ચેના વેપાર (ગયા નાણાકીય વર્ષે $૨૨૦ બિલિયનથી વધુ) પર કોઈ અસર પડી નથી, પણ ભવિષ્ય માટે કોઈ ખાતરી નથી.
ફાયનાન્સિયલ વર્ષ ૨૦૨૫માં ભારતનો પશ્વિમ એશિયાના દેશો સાથે વ્યાપાર $૪૧.૮ બિલિયન રહ્યો હતો, જેમાંથી ફક્ત $૫.૪ બિલિયન વેપાર ઇરાન અને ઇઝરાયલ સાથે થયો હતો. અર્થાત્, વિસ્તારના અન્ય દેશો સાથે ભારતના સંબંધો મજબૂત છે. ઇરાન ક્યારેક ભારતનો મુખ્ય ક્રૂડ ઓઇલ સપ્લાયર હતો અને ચાબહાર પોર્ટ ભારત માટે વ્યૂહાત્મક દ્રષ્ટિએ મહત્વનો છે. ભારત સાથે જ અમેરિકા, ઇઝરાયલ અને અરબ દેશો સાથે પણ તેના મજબૂત સંબંધો છે, જે સંઘર્ષમાં સીધા કે પરોક્ષ રીતે સામેલ છે.
ભારત પોતાના બે તૃતીયાંશ ક્રૂડ ઓઇલ અને અડધો LNG હોર્મુઝ સ્ટ્રેટ મારફતે આયાત કરે છે. ભારતની આશરે ૩૦% નિકાસ લાલ સમુદ્રના બાબ-અલ-મંડેબ માર્ગથી યુરોપ, ઉત્તર આફ્રિકા અને અમેરિકાના પૂર્વ કિનારાઓ સુધી પહોંચે છે. જો આ માર્ગો ખોરવાય, તો તેલના ભાવમાં વધારો થશે, આયાત ખર્ચ વધી જશે, ફુગાવો વધશે અને દેશની નાણાકીય સ્થિતિ પર દબાણ આવશે. વીમા ખર્ચ અને નૂર દરમાં વધારો થશે અને એશિયા-યુરોપ વચ્ચેના વેપાર પર નકારાત્મક અસર થશે.
એમકે ગ્લોબલ ફાઇનાન્શિયલ સર્વિસીસ અનુસાર, ક્રૂડ ઓઇલના ભાવમાં બેરલ દીઠ $૧૦નો વધારો થાય તો ભારતના CPI ફુગાવામાં ૩૫ બેસિસ પોઈન્ટનો વધારો થાય છે. ભારત સરકાર વિકલ્પો શોધી રહી છે — યુરોપ અને અમેરિકા સાથે વેપાર માટે પૂર્વીય દરિયાઈ માર્ગો પર વિચારણા થઈ રહી છે અને રશિયા પાસેથી વધુ તેલ આયાત કરવાની યોજના બનાવાઈ છે.
ગ્લોબલ ટ્રેડ રિસર્ચ ઇનિશિયેટિવ (GTRI)ના સંસ્થાપક અજય શ્રીવાસ્તવ મતે, જો હોર્મુઝ સ્ટ્રેટ લાંબા સમય માટે બંધ રહી જાય, તો તે સમગ્ર પશ્વિમ એશિયા ક્ષેત્રમાં લશ્કરી સંઘર્ષ ભડકી શકે છે. આવું બને તો વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થા પર અને ખાસ કરીને ભારત જેવા ઊર્જા પર આધારિત અર્થતંત્ર પર ગંભીર અસર પડી શકે છે. ભારત અને ઇરાન વચ્ચે ઐતિહાસિક, સાંસ્કૃતિક અને આર્થિક ભાગીદારી ઘણું મહત્ત્વ ધરાવે છે.
