અસ્પૃશ્યતા અને જાતિવાદના સખત વિરોધી પંડિત મદન મોહન માલવીયજી

તેમનું સૌથી મોટું અને અમર યોગદાન કાશીમાં બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટી (BHU)ની સ્થાપના છે.

ભારતીય જાગૃતિ માટે ‘અભ્યુદય’, ‘ધ લીડર’ અને ‘મર્યાદા’ જેવા અખબારો અને સામયિકો શરૂ કર્યા હતા.

🌹 ભારત રત્ન “મહામના” પંડિત મદન મોહન માલવીયજીની પુણ્યતિથિ

પંડિત મદન મોહન માલવીયજીની પુણ્યતિથિ દર વર્ષે ૧૨ નવેમ્બરના રોજ મનાવવામાં આવે છે. ૧૨ નવેમ્બર, ૧૯૪૬ના રોજ તેમનું નિધન થયું હતું. આ દિવસ તેમને એક મહાન સ્વતંત્રતા સેનાની, શિક્ષણશાસ્ત્રી, સમાજ સુધારક અને રાષ્ટ્ર નિર્માતા તરીકે યાદ કરવાનો અને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરવાનો દિવસ છે.

૧. મહામનાનું વિરાટ વ્યક્તિત્વ (The Great Personality)

• જન્મ: ૨૫ ડિસેમ્બર, ૧૮૬૧ (અલ્હાબાદ, ઉત્તર પ્રદેશ).
• નિધન: ૧૨ નવેમ્બર, ૧૯૪૬ (અલ્હાબાદ, ઉત્તર પ્રદેશ).
• સન્માન: તેમને રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધીએ ‘મહામના’ (મહાન મનવાળા)નું બિરુદ આપ્યું હતું. ભારતે તેમને મરણોત્તર ભારત રત્ન (૨૦૧૪) આપીને સન્માનિત કર્યા છે.

૨. શિક્ષણ ક્ષેત્રે યોગદાન (Contribution to Education)

તેમનું સૌથી મોટું અને અમર યોગદાન કાશીમાં બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટી (BHU)ની સ્થાપના છે.

• સ્થાપના: તેમણે ૧૯૧૬ માં આ યુનિવર્સિટીની સ્થાપના કરી, જે એશિયાની સૌથી મોટી રહેણાંક યુનિવર્સિટીઓમાંની એક છે.
• વિઝન: તેમનો હેતુ ભારતીય મૂલ્યો, સંસ્કૃતિ, અને આધુનિક વિજ્ઞાનને એકસાથે રાખીને વિદ્યાર્થીઓને સર્વાંગી શિક્ષણ આપવાનો હતો. તેમણે સ્વદેશી શિક્ષણ પ્રણાલીને પુનર્જીવિત કરવાનું કાર્ય કર્યું.

૩. સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં ભૂમિકા (Role in Freedom Movement)

• રાજકીય કારકિર્દી: તેઓ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના એક ઉદારવાદી નેતા હતા અને તેમણે ચાર વખત (૧૯૦૯, ૧૯૧૮, ૧૯૩૦ અને ૧૯૩૨) કોંગ્રેસના પ્રમુખ તરીકે સેવા આપી હતી.
• વકીલાત: ચૌરી-ચૌરા કેસમાં ફસાયેલા ૧૭૦થી વધુ સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓમાંથી, તેમણે ૧૫૬ નિર્દોષોને બચાવી લીધા હતા.
• પત્રકારત્વ: તેમણે ભારતીય જાગૃતિ માટે ‘અભ્યુદય’, ‘ધ લીડર’ અને ‘મર્યાદા’ જેવા અખબારો અને સામયિકો શરૂ કર્યા હતા. તેઓ ‘હિન્દુસ્તાન ટાઇમ્સ’ના બોર્ડના ચેરમેન પણ હતા.

૪. સમાજ સુધારાના કાર્યો (Social Reforms)

• જાતિગત સમાનતા: તેઓ અસ્પૃશ્યતા (Untouchability) અને જાતિવાદના સખત વિરોધી હતા. તેમણે દલિતો માટે મંદિરોના દ્વાર ખોલવા માટે દેશવ્યાપી આંદોલન શરૂ કર્યું હતું.
• ‘સત્યમેવ જયતે’: તેમણે જ આ શબ્દસમૂહને લોકપ્રિય બનાવ્યો હતો, જે પાછળથી ભારતનું રાષ્ટ્રીય સૂત્ર બન્યું.

૫. પુણ્યતિથિનું મહત્વ (Significance of the Death Anniversary)

પંડિત માલવીયજીની પુણ્યતિથિ માત્ર તેમની વિદાયનું સ્મરણ નથી, પરંતુ:

• તેમણે રાષ્ટ્ર માટે આપેલા બલિદાન, સિદ્ધાંતો અને આદર્શોને યાદ કરીને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરવામાં આવે છે.
• તેમના શિક્ષણલક્ષી અને રાષ્ટ્રવાદી વિચારોમાંથી નવી પેઢી પ્રેરણા લે છે.

ટૂંકમાં કહીએ તો, મહામના પંડિત મદન મોહન માલવીયજીનું જીવન રાષ્ટ્રસેવા, શિક્ષણ અને સંસ્કૃતિના સંરક્ષણને સમર્પિત હતું. પુણ્યતિથિના દિવસે રાષ્ટ્ર તેમના અજોડ યોગદાનને નમન કરે છે.