શેખ હસીના પ્રત્યાર્પણનો ભારત માટે કાયદાકીય કોયડો

🇧🇩 બાંગ્લાદેશના પૂર્વ પ્રધાનમંત્રી શેખ હસીનાને ફાંસીની સજા: ભારતની ભૂમિ પર રાજકીય શરણનો સવાલ-ટૂંકમાં, બાંગ્લાદેશની કોર્ટનો નિર્ણય સીધો ભારતને કોઈ કાર્યવાહી કરવા માટે બાધ્ય કરતો નથી. 

નવી દિલ્હી,  બાંગ્લાદેશના પૂર્વ પ્રધાનમંત્રી શેખ હસીના સામેના અતિસંવેદનશીલ કેસમાં આજે આંતરરાષ્ટ્રીય ગુનાહિત ટ્રિબ્યુનલ (ICT) એ પોતાનો ચુકાદો જાહેર કર્યો છે. ICT કોર્ટે હસીનાને ફાંસીની સજા ફટકારતાં બાંગ્લાદેશના રાજકીય ભવિષ્યમાં ખળભળાટ મચી ગયો છે.

હસીના વિરુદ્ધનો આ કેસ ગયા વર્ષે (જુલાઈ અને ઓગસ્ટ ૨૦૨૪)માં થયેલા વિદ્યાર્થી આંદોલન પરની હિંસક કાર્યવાહીને લઈને દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો, જે હવે તેમની વિરુદ્ધ ગંભીર કેસનો આધાર બન્યો છે. ચુકાદો આવતાં જ સૌથી મોટો સવાલ એ ઊભો થયો છે કે હાલમાં ભારતમાં આશ્રય લઈ રહેલા શેખ હસીનાને ભારત બાંગ્લાદેશને પરત મોકલી શકે છે કે કેમ.

⚖️ કાર્યવાહી અને નુકસાનની વિગતો

ટ્રિબ્યુનલના એક ન્યાયાધીશે ચુકાદો આપતી વખતે જુલાઈ અને ઓગસ્ટ ૨૦૨૪ દરમિયાન વિરોધ પ્રદર્શનોની પરિસ્થિતિનો ઉલ્લેખ કર્યો.

• મૃત્યુ અને ઈજા: આ હિંસક અથડામણોમાં આશરે ૧,૪૦૦ લોકો માર્યા ગયા હતા અને ૨,૪૦૦ થી વધુ ઘાયલ થયા હતા.

• ભારે બળનો ઉપયોગ: ન્યાયાધીશના જણાવ્યા મુજબ, તત્કાલીન શેખ હસીના સરકારે પરિસ્થિતિને કાબૂમાં લેવા માટે ભારે હથિયારો અને વિરોધીઓને રોકવા માટે હેલિકોપ્ટર ફાયરનો પણ ઉપયોગ કર્યો હતો, જેના કારણે દેશના ઘણા ભાગોમાં વ્યાપક વિનાશ થયો અને પરિસ્થિતિ વણસી હતી.

આ ઘટનાઓ બાદ જ શેખ હસીના બાંગ્લાદેશ છોડીને ભારતમાં આશ્રય લેવા પહોંચ્યા હતા.

પ્રત્યાર્પણનો કાયદાકીય કોયડો: રાજકીય મામલો વિ. ગુનો

ભારત અને બાંગ્લાદેશ વચ્ચે પ્રત્યર્પણ સંધિ (Extradition Treaty) અમલમાં છે, પરંતુ કોઈપણ ભાગેડુ કે આરોપીને સીધા પરત મોકલી શકાતા નથી. આ માટે કાયદાકીય પ્રક્રિયા, સુરક્ષા મૂલ્યાંકન અને માનવાધિકારની શરતો લાગુ થાય છે.

કાયદાકીય અવરોધો:

1. રાજકીય કેસનો સિદ્ધાંત: આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાનો સૌથી મોટો સિદ્ધાંત છે કે રાજકીય બદલાની ભાવના સાથે જોડાયેલા મામલામાં કોઈપણ વ્યક્તિને પરત મોકલવામાં આવતી નથી. જો બાંગ્લાદેશ કોર્ટનો નિર્ણય રાજકીય બદલો લેવાનો હોય કે સત્તા પરિવર્તનનો હોય તેવું જણાય, તો ભારત કાયદેસર રીતે પ્રત્યર્પણનો ઇનકાર કરી શકે છે.

2. ન્યાયી ટ્રાયલનું મૂલ્યાંકન: ભારત એ વાતનું મૂલ્યાંકન કરશે કે શેખ હસીનાને બાંગ્લાદેશમાં ન્યાયી ટ્રાયલ (Fair Trial) મળશે કે કેમ અને તેમના જીવને કોઈ જોખમ છે કે નહીં. જો કોઈ ખતરો સ્થાપિત થાય છે, તો ભારતીય કોર્ટ પ્રત્યર્પણને અટકાવી શકે છે.

3. રાજકીય શરણ (Political Asylum): શેખ હસીના ઈચ્છે તો ભારતમાં રાજકીય શરણનો દાવો કરી શકે છે. જો ભારત સરકાર શરણ મંજૂર કરે છે, તો આવી સ્થિતિમાં તેમને પરત મોકલવા તે આંતરરાષ્ટ્રીય શરણાર્થી નિયમોની વિરુદ્ધ ગણાશે. (ભારતે અગાઉ દલાઈ લામા અને અન્ય રાજકીય નેતાઓને શરણ આપ્યું છે.)

અંતિમ સત્તા ભારતીય ન્યાયાલયની:

સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે પ્રત્યર્પણ અંગેનો અંતિમ નિર્ણય ભારતની અદાલતો દ્વારા લેવામાં આવશે, બાંગ્લાદેશની નહીં. બાંગ્લાદેશ ગમે તેટલા દસ્તાવેજો મોકલે, તેને ભારતીય ન્યાયાલયની સઘન તપાસમાંથી પસાર થવું પડશે. આવી પ્રક્રિયાઓ ઘણીવાર પૂર્ણ થવામાં વર્ષો લગાડે છે.

ટૂંકમાં, બાંગ્લાદેશની કોર્ટનો નિર્ણય સીધો ભારતને કોઈ કાર્યવાહી કરવા માટે બાધ્ય કરતો નથી. નિર્ણય કાયદાકીય, રાજકીય અને સુરક્ષાના તમામ પાસાઓને ધ્યાનમાં લઈને લેવામાં આવશે.

#SheikhHasina #BangladeshPolitics #ICTVerdict #ExtraditionLaw #IndiaAsylum #PoliticalCrisis