જાપાન અને ચીન વચ્ચે આ કારણસર તણાવ વધ્યાઃ શું થશે ભારત પર અસર?

તાઈવાન મુદ્દે જાપાનીઝ PMના નિવેદન બાદ બંને દેશો સામસામે -જાપાને પ્રતિક્રિયા આપવાની ફરજ પડશે ચીને આ નિવેદનને સીધો પડકાર ગણીને અત્યંત આક્રમક પ્રતિક્રિયા આપી છે

નવીદિલ્હી, એશિયામાં ચીન અને જાપાન વચ્ચેનો તણાવ ખૂબ જ તીવ્ર બન્યો છે. આ તણાવનું મૂળ કારણ જાપાનના વડાપ્રધાન સનાએ તાકાઇચીનું નિવેદન છે, જેમાં તેમણે ચેતવણી આપી હતી કે જો ચીન તાઇવાન સામે સૈન્ય કાર્યવાહી કરે અથવા તો નાકાબંધી કરે, તો જાપાને પ્રતિક્રિયા આપવાની ફરજ પડશે.

તણાવના મુખ્ય કારણો કયા છે?

જાપાન અને ચીન વચ્ચેના તણાવના મૂળમાં પ્રાદેશિક દાવાઓ, ઐતિહાસિક અવિશ્વાસ અને પ્રાદેશિક વર્ચસ્વની સ્પર્ધા રહેલી છે.

૧. સેનકાકુ (દિયાઓયુ) ટાપુઓનો વિવાદ

આ વિવાદ બંને દેશો વચ્ચેનો સૌથી મોટો અને સીધો ભૌગોલિક તણાવ છે.

• જાપાનનો દાવો: જાપાન આ ટાપુઓને સેનકાકુ (Senkaku) કહે છે અને ૧૯૭૨ થી તેના વહીવટ હેઠળ છે.

• ચીનનો દાવો: ચીન તેને દિયાઓયુ (Diaoyu) કહે છે અને પોતાનો પ્રદેશ માને છે.

• વર્તમાન સ્થિતિ: ચીનના કોસ્ટ ગાર્ડના જહાજો નિયમિતપણે આ ટાપુઓની આસપાસના જાપાનીઝ જળક્ષેત્રમાં ઘૂસણખોરી કરે છે, જેનાથી બંને દેશોના નૌકાદળ વચ્ચે ટકરાવનું જોખમ વધ્યું છે.

૨. તાઇવાન જળસંધિમાં સુરક્ષા ચિંતાઓ

તાઇવાનનો મુદ્દો જાપાનની સુરક્ષા માટે અત્યંત મહત્ત્વપૂર્ણ છે.

• વ્યૂહાત્મક જોડાણ: જાપાન તાઇવાનની સ્વતંત્રતાને સમર્થન આપતું નથી, પરંતુ તાઇવાન જળસંધિની શાંતિ અને સ્થિરતા તેના અર્થતંત્ર અને સુરક્ષા માટે અનિવાર્ય માને છે.

• ચીનની કાર્યવાહી: જ્યારે પણ ચીન તાઇવાનની આસપાસ સૈન્ય કવાયત કરે છે, ત્યારે જાપાન તેને પોતાના માટે સીધો ખતરો માને છે, કારણ કે તાઇવાનની નજીક આવેલા તેના ટાપુઓ જોખમમાં મૂકાય છે.

૩. જાપાનનો સંરક્ષણ બજેટ વધારો

ચીનની આક્રમકતાના જવાબમાં, જાપાને છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં તેની સંરક્ષણ નીતિમાં ધરખમ ફેરફારો કર્યા છે.

• સંરક્ષણ ખર્ચ: જાપાને તેના સંરક્ષણ ખર્ચને GDP ના ૨% સુધી વધારવાનો લક્ષ્યાંક રાખ્યો છે.

• નવી ક્ષમતાઓ: જાપાન હવે કાઉન્ટર-સ્ટ્રાઇક ક્ષમતાઓ (Counter-strike Capabilities) વિકસાવી રહ્યું છે, એટલે કે દુશ્મનના પ્રદેશમાં રહેલા મથકોને નિશાન બનાવી શકે તેવી મિસાઇલ સિસ્ટમ્સ ખરીદી રહ્યું છે, જેને ચીન ઉશ્કેરણીજનક પગલું માને છે.

ભારત પર સંભવિત અસરો શું થશે?

જાપાન-ચીન તણાવ ભારતને પ્રાદેશિક ભૂ-રાજકારણમાં (Geopolitics) ઘણી નવી તકો અને પડકારો પૂરા પાડે છે.

૧. વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીમાં વધારો (QUAD)

ચીનના વધતા જોખમ સામે ભારત અને જાપાન વચ્ચેનું વ્યૂહાત્મક જોડાણ વધુ મજબૂત થશે.

• ક્વાડ (QUAD): ઓસ્ટ્રેલિયા અને યુએસ સાથે ક્વાડ (Quad) માં ભારત અને જાપાન મુખ્ય ભાગીદાર છે. આ તણાવ ક્વાડની સૈન્ય કવાયત અને સંકલનને વેગ આપશે, જેનાથી ઇન્ડો-પેસિફિકમાં ભારતનું મહત્ત્વ વધશે.

• દ્વિપક્ષીય કવાયત: બંને દેશો વચ્ચેની સંયુક્ત સૈન્ય કવાયત (જેમ કે ધર્મ ગાર્ડિયન, જિમક્સ) માં વધારો થશે.

૨. આર્થિક લાભ અને ‘ચીન પ્લસ વન’ નીતિ

વૈશ્વિક કંપનીઓ ચીન પરનું પોતાનું અવલંબન ઘટાડી રહી છે (China Plus One Policy). જાપાનની ઘણી કંપનીઓ સપ્લાય ચેઇનની જોખમી પરિસ્થિતિને કારણે ચીનમાંથી પોતાનો વ્યવસાય અન્ય દેશોમાં ખસેડી રહી છે.

• ભારતને લાભ: ભારત આ જાપાનીઝ રોકાણ આકર્ષવા માટે એક આદર્શ સ્થળ બની શકે છે, જેનાથી ભારતમાં મેન્યુફેક્ચરિંગ (Manufacturing) ક્ષેત્રે વિદેશી રોકાણ અને રોજગારીમાં વધારો થશે.

૩. સંરક્ષણ અને ટેક્નોલોજી સહકાર

જાપાન પાસે અદ્યતન ટેક્નોલોજી અને સંરક્ષણ ઉપકરણો છે. તણાવના કારણે, જાપાન સંરક્ષણ ટેક્નોલોજીના આદાનપ્રદાનમાં વધુ ઉદાર બનશે, જે ભારતીય સેનાને આધુનિક બનાવવામાં મદદ કરશે.

૪. હિમાલય પર દબાણમુક્તિ?

જો ચીનને પૂર્વ અને દક્ષિણ ચીન સાગરમાં જાપાન, યુએસ અને તાઇવાન તરફથી સતત દબાણનો સામનો કરવો પડશે, તો તેને સંસાધનો અને સૈન્ય ટુકડીઓ તે મોરચે વાળવા પડશે. આનાથી વાસ્તવિક નિયંત્રણ રેખા (LAC) પર ભારત પરનું સૈન્ય દબાણ થોડું ઓછું થઈ શકે છે.

ચીને આ નિવેદનને સીધો પડકાર ગણીને અત્યંત આક્રમક પ્રતિક્રિયા આપી છે.વિવાદ ત્યારે વધુ વકર્યો જ્યારે ચીનના ઓસાકા કાઉન્સલ જનરલ શુએ જિયાનએ સોશિયલ મીડિયા પર વડાપ્રધાન તાકાઇચી વિરુદ્ધ હિંસક શબ્દો વાપર્યા. તેમણે તો ત્યાં સુધી લખ્યું કે તાકાઇચીનું ‘ગંદુ માથું કાપી નાખવું જોઈએ.’ જોકે આ પોસ્ટ પાછળથી હટાવી દેવામાં આવી, તેમ છતાં આ નિવેદને બંને દેશો વચ્ચેની સ્થિતિને વધુ ભડકાવી દીધી.

આર્થિક પ્રતિશોધ ઉપરાંત, ચીને જાપાનને ખુલ્લી ધમકી આપી છે કે જો તે તાઇવાન સાથેના ચીનના એકીકરણના પ્રયાસમાં કોઈપણ પ્રકારનો હસ્તક્ષેપ કરશે, તો તેને હારનો સામનો કરવો પડશે.આ ધમકી બાદ, ચીને જાપાનની મુસાફરી માટે સેફ્ટી એડવાઇઝરી પણ બહાર પાડી.

તેણે તેના નાગરિકોને જાપાન ન જવાની સલાહ આપી, કારણ કે ત્યાં ગંભીર સુરક્ષા જોખમો છે. આ ચેતવણીની જાપાનની અર્થવ્યવસ્થા પર ઝડપી અસર થઈ. તેના પરિણામે, પર્યટન અને રિટેલ ક્ષેત્રની કંપનીઓના શેરમાં ઘટાડો જોવા મળ્યો. દર વર્ષે આશરે ૭૫ લાખ ચીની પ્રવાસીઓ જાપાનની મુલાકાત લેતા હોવાથી, ચીનની આ ચેતવણી ટોક્્યો માટે એક મોટો આર્થિક આંચકો સાબિત થઈ છે.

તેમજ તણાવ માત્ર વાતચીત અને નિવેદનો સુધી જ સીમિત ન રહ્યો. ચીને વિવાદિત દીઆઓ-સેનકાકુ ટાપુઓ નજીક પોતાના ચાર હથિયારબંધ કોસ્ટ ગાર્ડ જહાજો મોકલીને પરિસ્થિતિને વધુ જટિલ બનાવી દીધી. આ ટાપુઓ પર નિયંત્રણ જાપાનનું છે, જોકે ચીન તેને પોતાનો પ્રદેશ માને છે.

જાપાને પરિસ્થિતિને હળવી કરવાના પ્રયાસો શરૂ કર્યા છે. આ માટે, જાપાનના વિદેશ મંત્રાલયના અધિકારી મસાઆકી કનાઈ બેઇજિંગ ગયા છે. તેઓ ચીનને ખાતરી આપી રહ્યા છે કે જાપાનની સુરક્ષા નીતિમાં કોઈ બદલાવ આવ્યો નથી અને વડાપ્રધાન તાકાઇચીનું નિવેદન યુદ્ધની ચેતવણી નહોતું.

જોકે, ચીનનું વલણ સખત રહ્યું છે. બેઇજિંગ તાઇવાનને પોતાનો હિસ્સો ગણે છે અને સ્પષ્ટતા કરી છે કે જો જરૂર પડશે, તો તે બળનો ઉપયોગ કરવાથી અચકાશે નહીં. બીજી તરફ, જાપાનની અર્થવ્યવસ્થા પહેલેથી જ દબાણ હેઠળ છે, કારણ કે ત્રીજા ક્વાર્ટરમાં તેના જીડીપીમાં ઘટાડો નોંધાયો છે. આવી નાજુક સ્થિતિમાં, ચીનની સતત ધમકીઓ ટોક્્યો માટે વધુ મુશ્કેલીઓ ઊભી કરી શકે છે.