શું હતો શિમલા કરાર? પાકિસ્તાનને કરાર રદ થતાં શું નુકશાન થશે?

ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે શિમલા સમજૂતીના ચાર મુખ્ય મુદ્દાઓ:
બંને દેશો વચ્ચેના તમામ મતભેદો દ્વિપક્ષીય વાટાઘાટો દ્વારા શાંતિપૂર્ણ રીતે ઉકેલવામાં આવશે, કોઈપણ પ્રકારના બળનો ઉપયોગ કર્યા વિના.
પાકિસ્તાન અને ભારતે જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં વાસ્તવિક નિયંત્રણ રેખા (LAC)ને માન્યતા આપી અને તેનું સન્માન કરવા સંમત થયા.

બંને દેશોએ એકબીજાની સાર્વભૌમત્વનું સન્માન કરવું અને એકબીજાની આંતરિક બાબતોમાં હસ્તક્ષેપ ન કરવો.
બંને દેશોએ રાજદ્વારી સંબંધો ફરીથી સ્થાપિત કરવા અને દ્વિપક્ષીય સંબંધોને મજબૂત બનાવવા માટે પગલાં લેવા.

શિમલા, હિમાચલ પ્રદેશ – જુલાઈ ૨, ૧૯૭૨ના રોજ ભારતના વડાપ્રધાન ઇન્દિરા ગાંધી અને પાકિસ્તાનના રાષ્ટ્રપતિ ઝુલ્ફિકાર અલી ભુટ્ટો વચ્ચે એક ઐતિહાસિક દ્વિપક્ષીય સમજૂતી પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા. આ સમજૂતી “શિમલા સમજૂતી” તરીકે પ્રખ્યાત છે, જે ૧૯૭૧ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ પછી બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધોને ફરીથી સ્થાપિત કરવાનો પ્રયાસ હતો.

આ સમજૂતી પર હસ્તાક્ષર કરતા પહેલા, બંને નેતાઓએ ભારત-પાકિસ્તાન સંબંધોને સુધારવા માટે લાંબી વાટાઘાટો કરી હતી. સમજૂતીનો મુખ્ય ઉદ્દેશ બંને દેશો વચ્ચેના મતભેદોને શાંતિપૂર્ણ રીતે ઉકેલવાનો અને કાશ્મીર સહિતના વિવાદિત મુદ્દાઓને સુલઝાવવાનો હતો.

શિમલા સમજૂતી અનુસાર, બંને દેશોએ “જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં વાસ્તવિક નિયંત્રણ રેખા (LAC)” પર પોતાની સેનાઓને પાછી ખેંચવાની સહમતિ આપી હતી. આ કરારે કાશ્મીરના મુદ્દાને દ્વિપક્ષીય સ્તરે સંબોધવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો, જેનો અર્થ એ થયો કે કોઈપણ ત્રીજા પક્ષની દરમિયાનગીરી વિના બંને દેશોએ આ સમસ્યાને આપસમાં ઉકેલવી જોઈએ.

સમજૂતીએ બંને દેશો વચ્ચે રાજદ્વારી સંબંધો ફરીથી સ્થાપિત કરવાનો માર્ગ પણ મોકળો કર્યો. તેણે બંને દેશોને એકબીજાની સાર્વભૌમત્વ અને પ્રાદેશિક અખંડિતતાનું સન્માન કરવાની અપીલ કરી અને આંતરિક બાબતોમાં હસ્તક્ષેપ ન કરવાની વિનંતી કરી.

જોકે, શિમલા સમજૂતીનું અમલીકરણ હંમેશા સરળ નથી રહ્યું. બંને દેશો વચ્ચે કાશ્મીર અને અન્ય મુદ્દાઓ પર મતભેદો ચાલુ રહ્યા છે, જેના કારણે સમય-સમય પર તણાવ ઉત્પન્ન થયો છે. તેમ છતાં, આ સમજૂતી દક્ષિણ એશિયામાં શાંતિ અને સ્થિરતા માટે એક મહત્વપૂર્ણ કરાર તરીકે ઓળખાય છે.

પાકિસ્તાન માટે સૌથી મોટી ચિંતા કાશ્મીર મુદ્દે છે. શિમલા સમજૂતી હેઠળ બંને દેશોએ જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં વાસ્તવિક નિયંત્રણ રેખા (LAC)ને માન્યતા આપી હતી. સમજૂતી રદ્દ થવાથી આ સીમારેખાની કાનૂની સ્થિતિ અનિશ્ચિત બની જશે, જે સરહદી વિવાદો અને સુરક્ષા જોખમોમાં વધારો કરી શકે છે.

રાજદ્વારી સંબંધો પર પણ ગંભીર અસર પડશે. શિમલા સમજૂતી એ બંને દેશો વચ્ચેના રાજદ્વારી સંબંધોનું આધારભૂત માળખું હતું. તેના રદ્દીકરણથી દ્વિપક્ષીય વાટાઘાટોનો માર્ગ બંધ થઈ શકે છે અને પાકિસ્તાનને આંતરરાષ્ટ્રીય મંચો પર કાશ્મીર મુદ્દો ઉઠાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરી શકે છે, જે સંબંધોમાં વધુ તણાવ લાવી શકે છે.

પાકિસ્તાનની આર્થિક સ્થિતિ પર પણ નકારાત્મક અસર પડી શકે છે. સમજૂતી રદ્દ થવાથી વેપાર પર પ્રતિબંધો વધી શકે છે અને બંને દેશો વચ્ચેના વ્યાપારમાં ઘટાડો થઈ શકે છે. હાલમાં પણ આર્થિક સંકટનો સામનો કરી રહેલા પાકિસ્તાન માટે આ એક વધારાનો આર્થિક ફટકો સાબિત થઈ શકે છે.

સૌથી મોટી ચિંતા એ છે કે સમજૂતી રદ્દ થવાથી ભારત-પાકિસ્તાન વચ્ચે સૈન્ય તણાવમાં વધારો થઈ શકે છે. શિમલા સમજૂતી બંને દેશોને વિવાદોને શાંતિપૂર્ણ રીતે ઉકેલવા માટે પ્રતિબદ્ધ કરતી હતી. તેના વિના, સૈન્ય અથડામણોનું જોખમ વધી શકે છે, જે ખાસ કરીને પાકિસ્તાન માટે ચિંતાજનક છે.

આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાય પણ આ ઘટનાક્રમને નજીકથી નિહાળી રહ્યો છે. અમેરિકા, ચીન અને અન્ય શક્તિઓ બંને દેશોને સંયમ રાખવા અને વાટાઘાટોના માર્ગે પાછા ફરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરી શકે છે.