આઝાદીના ચળવળમાં ભૂલાઈ ગયેલું એક નામ ઉષા મહેતાઃ ગુજરાતની એક બહાદુર દિકરી

વાત છે 1940ની જ્યારે ભારત દેશ આઝાદ થયો ન હતો, ગાંધીજી અને નહેરુ જેવા દિગ્ગજ નેતાઓ જેલમાં હતા. ગાંધીજીએ “કરો યા મરો”નું સુત્ર આપીને યુવાનોમાં આઝાદીની એક ચેતના જમાવી હતી. આ સમયમાં એક જજની દિકરી ઉષા મહેતા આઝાદીની ચળવળમાં આગળ આવે છે.

ઉષા મહેતાનો જન્મ (25 માર્ચ 1920માં થયો હતો. તેઓ ભારતના ગાંધીવાદી અને સ્વાતંત્ર્ય સેનાની હતા. તેમને કોંગ્રેસ રેડિયોનું આયોજન કરવા માટે પણ યાદ કરવામાં આવે છે, જેને સિક્રેટ કોંગ્રેસ રેડિયો પણ કહેવામાં આવે છે, એક ભૂગર્ભ રેડિયો સ્ટેશન, જેણે 1942ના ભારત છોડો ચળવળ દરમિયાન થોડા મહિનાઓ સુધી કામ કર્યું હતું. 1998માં, ભારત સરકારે તેમને પદ્મ વિભૂષણથી નવાજ્યા હતા, જે બીજા ભારતીય પ્રજાસત્તાકનો સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર છે.

ઉષા મહેતાનો જન્મ આધુનિક ગુજરાતના સુરત નજીકના ગામ સરસમાં થયો હતો. જ્યારે તે માત્ર પાંચ વર્ષની હતી, ત્યારે ઉષાએ પ્રથમ વખત ગાંધીજીને અમદાવાદ ખાતેના તેમના આશ્રમની મુલાકાતે જોયા હતા. થોડા સમય પછી, ગાંધીએ તેમના ગામની નજીક એક શિબિરનું આયોજન કર્યું જેમાં નાની ઉષાએ ભાગ લીધો, સત્રોમાં હાજરી આપી હતી અને ગાંધીજીના મુલ્યોથી પ્રેરીત થયા હતા.

એ વતન મેરે વતન એ 1942માં ભારતના સ્વતંત્રતા સંઘર્ષ વિશે 2024ની હિન્દી-ભાષાની ઐતિહાસિક જીવનચરિત્રાત્મક ફિલ્મ છે, જે ઉષા મહેતાના જીવન પર આધારિત છે, જે એક બહાદુર યુવતી છે જેણે ચળવળને નાનામાં નાના ગામ સુધી ફેલાવા માટે લડત આપી હતી અને એક અંડરગ્રાઉન્ડ રેડિયો સ્ટેશન શરૂ કર્યું હતું. ભારત છોડો ચળવળ દરમિયાન બ્રિટિશ સત્તાવાળાઓની આંખમાં ધૂળ નાખીને રેડિયો સ્ટેશન ચલાવે છે.  ફિલ્મ કન્નન અય્યર દ્વારા લખાયેલ અને દિગ્દર્શિત છે અને કરણ જોહર દ્વારા નિર્મિત છે, જેમાં ઉષા મહેતાની ભૂમિકામાં સારા અલી ખાન છે.

1928 માં, આઠ વર્ષની ઉષાએ સાયમન કમિશન સામે વિરોધ કૂચમાં ભાગ લીધો અને બ્રિટિશ રાજ સામે વિરોધના તેના પ્રથમ શબ્દો પોકાર્યા: “સાયમન ગો બેક.” તેણી અને અન્ય બાળકોએ વહેલી સવારે બ્રિટિશ રાજ સામે વિરોધ પ્રદર્શનમાં ભાગ લીધો હતો અને દારૂની દુકાનો સામે ધરણાં કર્યા હતા. આમાંના એક વિરોધ કૂચ દરમિયાન, પોલીસકર્મીઓએ બાળકો પર લાઠીચાર્જ કર્યો, અને ભારતીય ધ્વજ લઈ રહેલી આ છોકરી ધ્વજ સાથે નીચે પડી ગઈ.

ઉષાના પિતા બ્રિટિશ રાજમાં જજ હતા. તેથી તેણે તેણીને સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં ભાગ લેવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યા ન હતા. જો કે, 1930માં તેમના પિતા નિવૃત્ત થયા ત્યારે આ મર્યાદા દૂર કરવામાં આવી હતી. 1932માં, જ્યારે ઉષા 12 વર્ષની હતી, ત્યારે તેમનો પરિવાર બોમ્બે રહેવા ગયો, જેનાથી તેમના માટે સ્વતંત્રતા ચળવળમાં વધુ સક્રિયપણે ભાગ લેવાનું શક્ય બન્યું. તેણી અને અન્ય બાળકોએ ગુપ્ત બુલેટિન અને પ્રકાશનોનું વિતરણ કર્યું, જેલમાં સંબંધીઓની મુલાકાત લીધી અને આ કેદીઓને સંદેશા પહોંચાડ્યા. આ સમયે રામ મનોહર લોહિયા કોંગ્રેસના અગ્રણી યુવા હતા.

આવી જ એક ગુજરાતની બહાદુર દિકરી ઉષા મહેતા પર આધારિત ફિલ્મ રીલીઝ થઈ છે, “એ વતન  મેરે વતન”.  1940 ના દાયકાના બોમ્બેમાં સેટ થયેલ, આ ફિલ્મ ઉષા મહેતાના સ્વાતંત્ર સંગ્રામની એક વાર્તા  છે, જેનું પાત્ર સારા અલી ખાન દ્વારા ભજવવામાં આવ્યું હતું. ઉષા મહેતા બ્રિટિશ-નિયુક્ત ન્યાયાધીશની પુત્રી છે,  તેણીના પિતાએ તેણીને નિરાશ કર્યા હોવા છતાં, ઉષા અને તેણીના કોલેજના સાથીઓનું જૂથ કોંગ્રેસમાં સત્તાધારી શાસક વર્ગ સામેના અહિંસક સંઘર્ષમાં જોડાવાનું નક્કી કરે છે. અને કોંગ્રેસ રેડિયો ચાલુ કરે છે.

જેનું પ્રસારણ દરરોજ રાત્રે 8.30 થાય છે અને તેમાં ગાંધીજીના જૂના પ્રવચનો પ્રસારીત કરી લોકોને આઝાદીનો સંદેશો પહોંચાડવાનું કામ કરવામાં આવે છે. જેમાં ઉષા મહેતા અને તેના બે સાથીઓને સાથ આપે છે રામ મનોહર લોહિયા.

ગાંધીના જૂથના પ્રશંસકો, રામ મનોહર લોહિયાના ચાહકો પણ છે, જે પાત્ર ઇમરાન હાશ્મી દ્વારા ભજવવામાં આવ્યું છે. પ્રસ્તાવિત ઉકેલ કોંગ્રેસ રેડિયોને આગળ વધારવા માટે આખા દેશમાં અન્ય ચાર સ્થળે પણ કોંગ્રેસ રેડિયો ચલાવવા માટેના પ્રયાસો કરવામાં આવે છે. જેમાં તેઓ સફળ થાય છે. પરંતુ અંગ્રેજો એક એવી ગાડી લાવે છે જે રેડિયોના સિગ્નલ પકડી શકે અને રેડિયોનું પ્રસારણ કયા વિસ્તારમાં અને કયા બિલ્ડીંગમાંથી થઈ રહ્યુ છે. તે જાણી શકાય તે માટે તે ગાડીને આખા મુંબઈમાં રાત્રે 8.30 પછી ફેરવવામાં આવે છે. તે દરમ્યાન રેડિયોનું પ્રસારણ કયા વિસ્તારમાંથી થયુ છે તે પકડાય છે.

ઉષા મહેતા અને તેના સાથીની ધરપકડ થાય છે. તેઓને થર્ડ ડીગ્રી ટોર્ચર કરવામાં આવે છે. ઉષા મહેતાની ધરપકડ બાદ, તેણીને ચાર વર્ષની જેલની સજા (1942 થી 1946) કરવામાં આવી હતી. તેના બે સહયોગીઓને પણ દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યા હતા. ઉષા પુણેની યરવડા જેલમાં કેદ હતી.

તેણીની તબિયત લથડી હતી અને તેણીને સર જે.જે. હોસ્પિટલમાં સારવાર માટે બોમ્બે મોકલવામાં આવી હતી. હોસ્પિટલમાં, ત્રણથી ચાર પોલીસકર્મીઓએ તેણીને ભાગી ન જાય તે માટે તેના પર ચોવીસ કલાક વોચ રાખી હતી. જ્યારે તેણીની તબિયતમાં સુધારો થયો, ત્યારે તેણીને યરવડા જેલમાં પરત કરવામાં આવી. માર્ચ 1946 માં, તેણીને મુક્ત કરવામાં આવી હતી, જે તે સમયે વચગાળાની સરકારમાં ગૃહ પ્રધાન હતા, મોરારજી દેસાઈના આદેશથી, બોમ્બેમાં મુક્ત કરવામાં આવેલી પ્રથમ રાજકીય કેદી હતી.