કેન્યાના તૂટતા અર્થતંત્ર પાછળ ચીનનો હાથ?
પ્રતિકાત્મક
ટેકસમાં આટલો તીવ્ર વધારો શા માટે કરવો પડયો તો એમ કહેવાય છે કે, રૂટોએ ટેકસ-વધારાની દરખાસ્તોને યોગ્ય ઠેરવી અને કહ્યું કે તેઓએ ૧૧.૧ ટ્રિલિયન કેન્યા શિલિંગ અથવા 82 USD બિલિયનનું જાહેર દેવું ચૂકવવું જરૂરી હતું જે કેન્યાએ ચૂકવવું હતું… આ મોટા ભાગનું દેવું ચીનને દેવું છે, ભૂતપૂર્વ પ્રમુખ ઉહુરૂ કેન્યાટ્ટા હેઠળ વ્યાપક ઋણ લેવાનું પરિણામ છે જેમને રૂટોએ ઉપપ્રમુખ તરીકે સેવા આપી હતી
રાષ્ટ્રપતિ વિલિયમ રૂટો ર૦રરમાં કેન્યામાં સત્તા પર આવ્યા ત્યારે કેન્યાના સરેરાશ લોકો માટે જીવન સરળ બનાવવાનું વચન આપ્યું હતું પરંતુ તેમના પ્રમુખપદના સાત મહિના પછી રૂટોના મુખ્ય આર્થિક સલાહકારે એપ્રિલ ર૦ર૩માં એક ટ્વીટ કર્યું પગાર કે ડિફોલ્ટ ? તમારી પસંદગી લો મેં ર૦ર૩માં વિદેશી લોન ચૂકવવા માટે રોકડ બચાવવા માટે સરકારે હજારો નાગરિક સેવા કર્મચારીઓને આપેલા પગાર પેટેના પેચેક પાછા રોકયા.
બે વર્ષથી ઓછા સમયમાં તે જ લોકો જેમને રૂટોએ તેમની મુશ્કેલીઓ હળવી કરવાનું વચન આપ્યું હતું તે તેના લોહી માટે તરસ્યા બન્યા છે. રૂટોએ જેમને સારું જીવનનું વચન આપ્યું હતું તેઓ રસ્તાઓ પર ઉતરી આવ્યા છે. વિરોધ કરનારાઓમાં મોટા ભાગના યુવાનો છે. તેઓ હિંસક બની ગયા છે અને કેન્યાની સંસદની ઈમારતને આગ લગાડી દીધી છે અને તેના એક ભાગને નુકસાન પહોંચાડયું છે. જવાબમાં કેન્યાની સરકારે બળનો ઉપયોગ કરીને એક ડઝનથી વધુ વિરોધીઓને મારી નાંખ્યા છે.
આંદોલનના પગલે રૂટોએ ઢીલું મૂકી દીધું, જાહેર કર્યું કે તે કર સુધારણા બિલ પર હસ્તાક્ષર કરશે નહીં જેણે હિંસક વિરોધને કારણભૂત બનાવ્યું હતું પરિણામે ર૩ આંદોલનકારીઓના મૃત્યુ થયા હતા. બિલ હવે સમાપ્ત થઈ જશે. વિરોધ માટે ઉત્પ્રેરક શા માટે યુવાનો કેન્યામાં શેરીઓમાં છે. ચીની વિદેશ બાબતો પર બાજ નજર રાખનારા આંતરરાષ્ટ્રીય નિષ્ણાંતોના મતે કેન્યાની વર્તમાન આર્થિક માટે ચીન જવાબદાર હોય તેમ જણાય છે.
કેમ કે, ચીને શ્રીલંકાની જેમ ગરીબ અને પછાત એવા કેન્યાનો મસમોટી લોનો આપીને પોતાના આર્થિક બાજ હેઠળ રાખ્યા છે. નવા ફાઈનાન્સ બિલમાં શ્રેણીબદ્ધ ટેકસ સુધારા અને વસૂલાત વધારવાની દરખાસ્ત કરવામાં આવી હતી જેનાથી લોકોમાં રોષ ફેલાયો હતો. સૌથી વધુ વિવાદાસ્પદ પગલાંઓમાં મુદ્રીકૃત ડિજિટલ સામગ્રી નિર્માણ પર નવા વસૂલાત અને બેન્ક ટ્રાન્સફર અને મોબાઈો મની પેમેન્ટ્સ સહિત ડિજિટલ ચૂકવણીઓ પર પાંચ ટકા ટેકસ વધારો હતો. મોબાઈલ મની પર કેન્યાની ભારે નિર્ભરતાને જોતા આ પગલાં ખાસ કરીને બોજારૂપ હતા.
રૂટો સરકાર સામે બ્રેડ પર ૧૬ ટકા વેલ્યુ એડેડ ટેકસ (વેટ) અને સ્થાનિક રીતે ઉત્પાદિત કાચા અને શુદ્ધ વનસ્પતિ રસોઈ તેલ પર રપ ટકા એકસાઈઝ ડયુટી હતી. વધુમાં બિલમાં રાષ્ટ્રીય તબીબી વીમા યોજનામાં નોંધાયેલા પગાર મેળવનારાઓ પર ર.૭પ ટકા આવક ચાર્જ અને મોટર વાહનો પર ર.પ ટકા વાર્ષિક ટેકસનો પ્રસ્તાવ મૂકવામાં આવ્યો છે.
વિરોધીઓએ દલીલ કરી હતી કે, આ કરબોજ જીવન ખર્ચમાં નોંધપાત્ર વધારો કરશે. તેઓ બિલની જોગવાઈથી પણ સાવધાન થઈ ગયા હતા જે મહેસૂલ સત્તાવાળાઓને કર વસૂલાત લાગુ કરવા માટે બેન્ક અને મોબાઈલ મની એકાઉન્ટ્સ એકસેસ કરવાની મંજૂરી આપે છે.
નવા બિલનો ઉદ્દેશ્ય રૂટો સરકાર માટે સ્થાનિક આવકમાં વધારાના ડોલર ર.૭ બિલિયન એકત્ર કરવાનો હતો. રૂટોએ ર૦ર૪ના ૩.૩ ટ્રિલિયન કેન્યા શિલિંગ (ડોલર ર૬ બિલિયન)ના આવકના લક્ષ્યાંકને પહોંચી વળવા માટે નવા કરનો ઉપયોગ કરવાનું લક્ષ્ય રાખ્યું હતું.
પરંતુ ટેકસમાં આટલો તીવ્ર વધારો શા માટે કરવો પડયો તો એમ કહેવાય છે કે રૂટોએ ટેકસ વધારાની દરખાસ્તને યોગ્ય ઠેરવી અને કહ્યું કે તેઓએ ૧૧.૧ ટ્રિલિયન કેન્યા શિલિંગ અથવા ઇં૮ર બિલિયનનું જાહેર દેવું ચૂકવવું જરૂરી હતું જે કેન્યાએ ચૂકવતું હતું. આ મોટા ભાગનું દેવું ચીનને દેવું છે. ભૂતપૂર્વ પ્રમુખ ઉહુરૂ કેન્યાટ્ટા હેઠળ વ્યાપક ઋણ લેવાનું પરિણામ છે જેમને રૂટોએ ઉપપ્રમુખ તરીકે સેવા આપી હતી.
આ ઉધારોથી ઈન્ફ્રાસ્ટ્રકચર પ્રોજેક્ટ્સને નાણાં પૂરા પાડવામાં આવ્યા હતા જેમાં નૈરોબીને મોમ્બાસા સાથે જોડતી સ્ટાન્ડર્ડ ગેજ રેલવે લાઈનનો સમાવેશ થાય છે જે એક મોટા દરિયાકાંઠાના શહેર છે. કેન્યાએ તાજી લોન માટે ધિરાણકર્તાઓનો સંપર્ક કર્યો પરંતુ ઈન્ટરનેશનલ મોનેટરી ફંડ અને વિશ્વ બેન્ક જેવી એજન્સીઓએ અન્ય લોનમાં કર સુધારણા અને પારદર્શિતાની માંગ કરી કેમ કે, ચીન પાસેથી
લીધેલી લોનની શરતો કયારેય જાહેર કરવામાં આવતી નથી અને હંમેશા ગુપ્તતા વાદળમાં છવાયેલી રહે છે. ચીન પહેલેથી જ કેન્યાનું સૌથી મોટું ધિરાણકર્તા છે.
દેવાની બાબત એ છે કે તેમના પર ડિફોલ્ટ ટાળવા માટે તેમને સર્વિસ કરવાની જરૂર છે. લોન ડિફોલ્ટ દેશ માટે ભાવિ ઋણને જટિલ બનાવે છે. દેવું આવવું મુશ્કેલ બની જાય છે અને જે ઉપલબ્ધ છે તે ખૂબ ઉંચા વ્યાજદરે આવે છે. જે નાણાંકીય બાબતોને વધુ જટિલ બનાવે છે. તે એક દુષ્ટ ચક્ર બની જાય છે.
એવો અંદાજ છે કે કેન્યા હાલમં તેની આવકના લગભગ પ૯ ટકા સેવા દેવા માટે ખર્ચ કરી રહ્યું છે. પગાર અને વિકાસ પ્રોજેક્ટ્સ સહિતના સરકારી ખર્ચના નાણાં માટે ટેકસની આવકના માત્ર ૪૧ ટકા બાકી છે.
