ગ્રેટ નિકોબારમાં ₹75,000 કરોડનું મેગા વિકાસ પ્રોજેક્ટ:  પોર્ટ, એરપોર્ટ, પાવર પ્લાન્ટ અને ટાઉનશીપ બનશે

પોર્ટ બ્લેર, ભારત સરકારે ગ્રેટ નિકોબાર ટાપુ માટે ₹75,000 કરોડ (અંદાજે US$ 9–10 બિલિયન)નો વિશાળ વિકાસ પ્રોજેક્ટ જાહેર કર્યો છે. આ યોજનાનો હેતુ દેશના દક્ષિણ ટાપુને આધુનિક ટ્રાન્સશિપમેન્ટ અને આર્થિક હબ તરીકે વિકસાવવાનો છે.

આ મલ્ટિ-ફેઝ પ્રોજેક્ટમાં આંતરરાષ્ટ્રીય કન્ટેનર ટ્રાન્સશિપમેન્ટ ટર્મિનલ, ગ્રીનફિલ્ડ એરપોર્ટ, પાવર પ્લાન્ટ તથા નવા ટાઉનશીપનો સમાવેશ થાય છે. આ યોજના મેરિટાઇમ ઇન્ડિયા વિઝન 2030નો ભાગ છે અને એની અમલવારી માટે અંડમાન એન્ડ નિકોબાર આઇલેન્ડ્સ ઇન્ટિગ્રેટેડ ડેવલપમેન્ટ કોર્પોરેશન (ANIIDCO) અને નીતિ આયોગ સંયુક્ત રીતે કામગીરી કરશે.

માસ્ટર પ્લાન અનુસાર:

• પ્રોજેક્ટ વિસ્તાર આશરે 166 ચો. કિ.મી.નો છે.

• ગાલાથિયા બે ખાતે **ઇન્ટરનેશનલ કન્ટેનર ટ્રાન્સશિપમેન્ટ પોર્ટ (ICTP)**ની પ્રથમ ફેઝ માટે ₹18,000 કરોડનો ખર્ચ થશે અને 2028 સુધી કાર્યરત થવાની અપેક્ષા છે. આ પ્રથમ તબક્કામાં 40 લાખ TEU કન્ટેનર હેન્ડલિંગ ક્ષમતા રહેશે, જે પ્રોજેક્ટ પૂર્ણ થયા પછી 1.6 કરોડ TEU સુધી પહોંચશે.

• આંતરરાષ્ટ્રીય એરપોર્ટ, જેમાં પ્રતિ કલાક 4,000 મુસાફરોની ક્ષમતા હશે.

• 450 MVA ગેસ અને સોલાર પાવર પ્લાન્ટ.

• બે નવા ટાઉનશીપ, ક્રૂઝ ટર્મિનલ, ટુરિઝમ રિસોર્ટ ઝોન અને ઔદ્યોગિક વિસ્તાર.

લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર કચેરીએ જાહેર કરેલ નિવેદન મુજબ:

“મેરિટાઇમ ઇન્ડિયા વિઝન 2030 હેઠળ રૂ. 75,000 કરોડથી વધુના રોકાણથી અંડમાન-નિકોબાર ટાપુઓને આર્થિક હબ તરીકે વિકસાવવાની દિશામાં આ પ્રોજેક્ટ મહત્વપૂર્ણ પ્રેરક તરીકે સાબિત થશે.”

**લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર એડમિરલ ડી.કે. જોશી (નિવૃત)**એ તાજેતરમાં આપેલા સ્વતંત્રતા દિવસના સંબોધનમાં જણાવ્યું:

“રૂ. 92,000 કરોડનો ગ્રેટ નિકોબાર આઇલેન્ડ પ્રોજેક્ટ — જેમાં ગ્રીનફિલ્ડ એરપોર્ટ, ઇન્ટરનેશનલ ટ્રાન્સશિપમેન્ટ પોર્ટ, પાવર પ્લાન્ટ અને ટાઉનશીપનો સમાવેશ થાય છે — ઝડપી ગતિએ આગળ વધી રહ્યો છે. DPR તૈયાર થઈ ચૂક્યા છે અને સાઇટ પરના કાર્યો શરૂ થઈ ગયા છે.”

સામરિક મહત્વ:
ગ્રેટ નિકોબાર ટાપુ માલક્કા સ્ટ્રેઇટથી માત્ર 40 નોટિકલ માઈલના અંતરે આવેલું છે. ઊંડા દરિયાકિનારા (20 મીટરથી વધુ) હોવાને કારણે અહીં વૈશ્વિક સ્તરના ટ્રાન્સશિપમેન્ટ પોર્ટ બનાવવા માટે ઉત્તમ સંભાવનાઓ છે, જે ભવિષ્યમાં સિંગાપુર, કોલંબો અને ક્લાંગ જેવા હબને ટક્કર આપી શકે છે.

પર્યાવરણ અને આદિવાસી ચિંતાઓ:
આ મેગા પ્રોજેક્ટને લઈ પર્યાવરણવિદો અને આદિવાસી અધિકાર સંગઠનો દ્વારા ચિંતાઓ વ્યક્ત કરવામાં આવી છે. નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે વિશાળ વનોની કપાણી અને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વિકાસ શોમપેન જાતિના આદિવાસીઓ તથા ગાલાથિયા બે વિસ્તારમાં રહેલા લેધરબેક કચ્છબા જેવા દુર્લભ પ્રાણીઓના અસ્તિત્વ માટે ખતરો ઉભો કરી શકે છે.

રૂ. 75,000 કરોડ (કદાચ વધીને 92,000 કરોડ સુધી)નો ગ્રેટ નિકોબાર મેગા વિકાસ પ્રોજેક્ટ ભારતની દરિયાઈ અને આર્થિક શક્તિને મજબૂત કરવા માટેનો મોટો વ્યૂહાત્મક પ્રયાસ છે. સરકારના મતે આ પ્રોજેક્ટ રક્ષા, લોજિસ્ટિક્સ, પ્રવાસન અને કનેક્ટિવિટી માટે મહત્વપૂર્ણ સાબિત થશે, જ્યારે પર્યાવરણ અને આદિવાસી હિતોની ચિંતાઓ આ યોજનાની સ્થિરતા અને સંવેદનશીલતાને પ્રશ્નાર્થમાં મૂકે છે.

ગ્રેટ નિકોબાર મેગા વિકાસ પ્રોજેક્ટ — મુખ્ય મુદ્દાઓ

• ભારત સરકારે ગ્રેટ નિકોબાર ટાપુ માટે **₹75,000 કરોડ (અંદાજે ₹92,000 કરોડ સુધી)**નો મેગા વિકાસ પ્રોજેક્ટ જાહેર કર્યો.

• યોજનામાં આંતરરાષ્ટ્રીય કન્ટેનર ટ્રાન્સશિપમેન્ટ પોર્ટ, ગ્રીનફિલ્ડ એરપોર્ટ, 450 MVA ગેસ-સોલાર પાવર પ્લાન્ટ અને બે નવા ટાઉનશીપનો સમાવેશ.

• ગાલાથિયા બે ખાતે પોર્ટનો પ્રથમ તબક્કો ₹18,000 કરોડના ખર્ચે 2028 સુધી કાર્યરત થશે, 40 લાખ TEU હેન્ડલિંગ ક્ષમતા સાથે.

• પ્રોજેક્ટનું વિસ્તાર આશરે 166 ચો. કિ.મી. છે, અમલવારી આગામી 30 વર્ષમાં તબક્કાવાર થશે.

• **લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર એડમિરલ ડી.કે. જોશી (નિવૃત)**એ જણાવ્યું:

  “પ્રોજેક્ટ ઝડપથી આગળ વધી રહ્યો છે, DPR તૈયાર છે અને સાઇટ પરના કાર્યો શરૂ થઈ ગયા છે.”

• ટાપુનું સ્થાન સામરિક રીતે મહત્વપૂર્ણ — માલક્કા સ્ટ્રેઇટથી 40 નોટિકલ માઈલ દૂર, વૈશ્વિક શિપિંગ રૂટ પર.

• પર્યાવરણવિદો અને સંગઠનો દ્વારા ચિંતા — પ્રોજેક્ટ શોમપેન આદિવાસીઓના જીવન અને લેધરબેક કચ્છબા જેવા પ્રાણીઓના અસ્તિત્વને જોખમમાં મૂકી શકે છે.

ગ્રેટ નિકોબાર પ્રોજેક્ટ — સમયરેખા

• 2017 – પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા **આઇલેન્ડ ડેવલપમેન્ટ એજન્સી (IDA)**ની સ્થાપના, ટાપુઓના “હોલિસ્ટિક ડેવલપમેન્ટ” પર ભાર.

• 2019-2020 – નીતિ આયોગ અને ANIIDCO દ્વારા પ્રોજેક્ટની પ્રારંભિક રૂપરેખા તૈયાર.

• 2021 – ગ્રેટ નિકોબાર માટે હોલિસ્ટિક માસ્ટર પ્લાન તૈયાર; પર્યાવરણ અને ટ્રાઇબલ ક્લિયરન્સ પ્રક્રિયા શરૂ.

• 2022 – ગાલાથિયા બે ખાતે ઇન્ટરનેશનલ કન્ટેનર ટ્રાન્સશિપમેન્ટ પોર્ટ (ICTP) માટે DPR (વિગતવાર પ્રોજેક્ટ રિપોર્ટ)ની તૈયારી.

• 2023 – કેન્દ્ર સરકારે રૂ. 75,000 કરોડના રોકાણની ઘોષણા કરી; પ્રોજેક્ટ માટે આંતરરાષ્ટ્રીય કંપનીઓ તરફથી રસ દેખાડાયો.

• 2024 – પર્યાવરણવાદીઓ અને માનવાધિકાર સંગઠનો તરફથી કાનૂની અને સામાજિક વાંધા ઉઠાવાયા; છતાં પ્રોજેક્ટ આગળ વધ્યો.

• 2025 (હાલ) – DPR પૂર્ણ, પ્રાથમિક સાઇટ વર્ક શરૂ; લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર એડમિરલ ડી.કે. જોશી દ્વારા પ્રોજેક્ટને “ઝડપથી આગળ વધતું” જાહેર કરાયું.

• 2028 (લક્ષ્ય) – પોર્ટનો પ્રથમ તબક્કો કાર્યરત, 40 લાખ TEU ક્ષમતા સાથે.

• 2035 – ગ્રીનફિલ્ડ એરપોર્ટ, પાવર પ્લાન્ટ અને બે ટાઉનશીપનું મોટાભાગનું નિર્માણ પૂર્ણ થવાની સંભાવના.

• 2050 આસપાસ – સંપૂર્ણ પ્રોજેક્ટ પૂર્ણ; પોર્ટ ક્ષમતા 1.6 કરોડ TEU સુધી પહોંચશે; ગ્રેટ નિકોબારને વૈશ્વિક ટ્રાન્સશિપમેન્ટ અને આર્થિક હબ તરીકે વિકસાવવાનો લક્ષ્ય.