ન્યાયપાલિકા સંપૂર્ણ સ્વતંત્ર હોય તે જરૂરી

આપણા દેશમાં સામાન્ય માણસ માટે ન્યાયપ્રણાલી ખૂબ જ જટિલ છે. કાયદાને સમજવો ખૂબ જ મુશ્કેલ છે. ચાર જાગીર આપણા મુખ્ય ચાર આધાર સ્તંભોમાં છે. જેમાં એક એટલે ન્યાયપાલિકા, કાયદો એક સ્વતંત્ર અને મજબૂત સંસ્થા જેનાથી આપણી લોકશાહીને વેગ મળે છે, જાેકે છેલ્લા કેટલાયે સમયથી કેન્દ્ર સરકાર અને ન્યાયતંત્ર વચ્ચે ટકરાવનાન સમાચાર આવતા આપણને સૌને વિચારતા કરી દે છે કે શું ખરેખર આપણો કાયદો અથવાતો ન્યાયપાલિકા પૂર્ણ સ્વતંત્ર છે ખરી ? કોલેજિયમ સિસ્ટમ એ પ્રક્રિયા છે જેના દ્વારા સુપ્રીમ કોર્ટ અને હાઈકોર્ટના ન્યાયાધીશોની નિમણૂક અને બદલી કરવામાં આવે છે. તાજેતરની ચર્ચા ત્યારે શરૂ થઈ, જયારે રપ નવેમ્બરે કેન્દ્રીય કાયદા પ્રધાન કિરણ રિજિજુએ ન્યાયાધીશોની નિમણુકની સમગ્ર પ્રક્રિયાને બંધારણ માટે પારકી ગણાવી. કેન્દ્રીય કાયદા મંત્રીએ યાદ અપાવવાનો પ્રયાસ કર્યો કે સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાની સમજણ અને કોર્ટના આદેશના આધારે કોલેજિયમની રચના કરી છે. કેન્દ્રીય કાયદા પ્રધાનની વાત સાચી છે કે બંધારણમાં ક્યાંય કોલેજિયમનો ઉલ્લેખ નથી.

ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડી.વાય. ચંદ્રચુડ, જેઓ ન્યાયાધીશ તરીકે તેમની પ્રામાણિકતા અને દોષરહિત પ્રતિષ્ઠા માટે જાણીતા છે. તેઓ ઝૂકશે તેવી શક્યતા નથી અને તેમણે આગામી વિરામ દરમિયાન સુપ્રીમ કોર્ટના ન્યાયાધીશો માટે રજા નહીં હોવાની જાહેરાત કરીને પ્રતિક્રિયા આપી છે. આ મામલે સંસદમાં સરકારની પોતાની કબૂલાત સ્પષ્ટ કરે છે કે અદાલતોમાં પડતર કેસોની સંખ્યા વધી રહી છે અને આવા કેસો લગભગ પાંચ કરોડના આંકડાને સ્પર્શી ગયા છે. કોવિડ પહેલાના સમયગાળા દરમિયાન દેશભરની વિવિધ અદાલતોમાં લગભગ ત્રણ કરોડ કેસ પડતર હતા. સંખ્યા ઘટાડવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાને બદલે, કાયદા પ્રધાને સુપ્રીમ કોર્ટના સ્તરે ન્યાયાધીશોની પસંદગીની પારદર્શિતા અથવા અપારદર્શક સિસ્ટમનો અભાવ હોવાનો આક્ષેપ કરીને ન્યાયતંત્ર પર પ્રહારો કર્યા છે. ન્યાયિક અધિકારીઓની અછતથી સર્જાયેલી ગરબડને સમજવા માટે દેશની કોઈપણ કોર્ટની મુલાકાત પુરતી છે.

સરકાર પોતાની પસંદગીના ન્યાયાધીશોની નિમણૂક કરે છે, તો આપણી લોકશાહી માટે આનાથી મોટી આપત્તિ કઈ હોઈ શકે નહી. ન્યાયતંત્ર એ આપણી લોકશાહીનો એકમાત્ર આધારસ્તંભ છે જે ઓછાવત્તા અંશે સ્વતંત્ર રહી છે. કોલેજિયમ એ ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ અને સર્વોચ્ચ અદાલતના ચાર સૌથી વરિષ્ઠ ન્યાયાધીશોનું જૂથ છે. આ પાંચ લોકો મળીને નકકી કરે છે કે સુપ્રીમ કોર્ટમાં કોણ જજ બનશે, આ નિમણુંકો હાઈકોર્ટમાંથી કરવામાં આવે છે અને અનુભવી વકીલને પણ હાઈકોર્ટના ન્યાયાધીશ તરીકે સીધા જ નિયુક્ત કરી શકાય છે. હાઈકોર્ટમાં ન્યાયાધીશોની નિમણૂક પણ કોલેજિયમની સલાહ પર કરવામાં આવે છે, જેમાં સુપ્રીમ કોર્ટના મુખ્ય ન્યાયાધીશ, હાઈકોર્ટના મુખ્ય ન્યાયાધીશ અને રાજયના રાજયપાલનો સમાવેશ થાય છે. કોલેજિયમ બહુ જૂની સિસ્ટમ નથી અને તેના અસ્તિત્વ માટે સર્વોચ્ચ અદાલતના ત્રણ ચુકાદાઓ જવાબદાર છે. સરકાર અને ન્યાયતંત્ર વચ્ચે ર૦૧૪માં ટક્કર શરૂ થઈ હતી.

કિરણ રિજિજુએ જામીનના મામલાની સુનાવણીમાં સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા વિતાવેલા સમય પર પણ સવાલ ઉઠાવ્યા છે તેઓ સ્પષ્ટપણે તેમના ક્ષેત્રની બહાર નીકળી ગયા છે અને વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતાને લગતી જામીનની બાબતોને વ્યર્થ બાબતો માને છે. નીચલી અદાલતો દ્વારા જામીન ફગાવી દેવામાં આવે તો નાગરિકો ક્યાં જાય ?
રિજ્જિુ દ્વારા ઉઠાવવામાં આવેલો બીજાે વિવાદ ન્યાયાધીશો દ્વારા માણવામાં આવેલી લાંબી રજાને લગતો છે. એ વાત સાચી છે કે દેશમાં ન્યાયાધીશો લાંબા બ્રેક લે છે. જે બ્રિટનના ન્યાયાધીશો કરતાં વધુ છે, એક ગણતરી પ્રમાણે એક વર્ષમાં સુપ્રીમ કોર્ટમાં માત્ર ૧૯૩ કામકાજના દિવસો, હાઈકોર્ટમાં ર૧૦ દિવસ અને ટ્રાયલ કોર્ટમાં ર૪પ કામકાજના દિવસો હોય છે. પ્રેક્ટિસના બચાવકર્તાઓ કહે છે કે ન્યાયાધીશો લાંબા કલાકો કામ કરે છે અને પછી ચુકાદાઓ લખવા અને નવા કેસોનો અભ્યાસ કરવા માટે રજાઓનો ઉપયોગ કરે છે.

આ દલીલ આંશિક રીતે સાચી હોઈ શકે છે પરંતુ ન્યાયતંત્રે રજાઓની સંખ્યા ઘટાડવાનો માર્ગ શોધવો પડશે. આ કદાચ આખા વર્ષ દરમિયાન કોર્ટને ખુલ્લી રાખીને અને અલગ-અલગ સમયે અલગ-અલગ જજાે રજા પર જઈને થઈ શકે છે જેથી કોર્ટનું સામાન્ય કામ અટકી ન જાય. આ પ્રક્રિયા અન્ય વિવિધ સંસ્થાઓ દ્વારા અપનાવવામાં આવી છે અને હવે સમય આવી ગયો છે કે ઉચ્ચ ન્યાયતંત્ર પણ આ ગંભીર મુદ્દાને ઉકેલવા માટેના માર્ગો વિશે વિચારે. તેથી રજાઓ ઘટાડવાના કાયદા પ્રધાનના સૂચનમાં યોગ્યતા હોવા છતાં, ટોચના ન્યાયિક અધિકારીઓની નિમણુકમાં સરકારની દખલગીરીની તેમની ઈચ્છા બંધારણ દ્વારા બાંયધરી આપેલી ન્યાયતંત્રની સ્વતંત્રતા માટે ગંભીર ખતરાથી ભરપૂર છે.

ન્યાયતંત્ર સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા સાથે કાર્ય કરવા સક્ષમ હોવું જાેઈએ અને રાજકીય વિચારધારા અને જાહેર દબાણથી દૂર રહેવું જાેઈએ. તો જ ખરા અર્થમાં જનતાને ન્યાય મળતો રહે અને યોગ્ય સમયે ન્યાય મળ ેતો જ ન્યાય પ્રણાલી પર સામાન્ય માણસનો વિશ્વાસ કાયમ રહેશે.