ખોદકામ કરી રહ્યા હતા ગ્રામજનો, મળ્યું પ્રાચીન નગર

અમદાવાદ, રાજકોટના એક નાનકડા ગામના રહેવાસીઓ સોનાની શોધ કરવા માટે ખોદકામ કરી રહ્યા હતા. જોકે, તેમને સોનુ તો ના મળ્યું પરંતુ તેનાથી પણ કિંમતી વસ્તુ ત્યાં મળી આવી. તેમને ધોળાવીરા નજીક એક હડપ્પન સ્થળ મળી આવ્યું.

હડપ્પા જે પ્રાચીન સંસ્કૃતિઓમાંની એક છે. કચ્છના ધોળાવીરાની વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટથી ૫૧ કિલોમીટર દૂર આવેલા લોદરાણી નામનું ગામ દટાયેલા સોના પર બેઠું છે તેવી દંતકથા પ્રચલીત હતી.

તેને સાચી માનીને કેટલાક સાહસિક રહેવાસીઓ લગભગ પાંચ વર્ષ પહેલાં ભેગા થયા અને તેને અમીર બનવાના સપના જોતા ખોદકામ શરૂ કર્યું હતું. જોકે, તેમને ત્યાં સોનું તો ના મળ્યું પરંતુ ઐતિહાસિક નગર જેવું કંઈક જોવા મળ્યું હતું.

પ્રારંભિક તારણો બાદ પુરાતત્વવિદો, સંશોધન વિદ્વાન અજય યાદવ અને ઓક્સફર્ડની સ્કૂલ ઓફ આર્કિયોલોજીના તેમના પ્રોફેસર ડેમિયન રોબિન્સનની આગેવાની હેઠળની ટીમે ખોદકામની જવાબદારી સંભાળી લીધી.

આ ટીમે જ્યારે ખોદકામ કર્યું તો તેમને હડપ્પન યુગની કિલ્લેબંધી વસાહત મળી આવી હતી. માત્ર પથ્થર-કાટમાળની વસાહતની પ્રારંભિક ધારણાથી વિપરીત આ સ્થળને સત્તાવાર રીતે જાન્યુઆરીમાં મોરોધારો નામ આપવામાં આવ્યું હતું,

જે નજીકના ધોળાવીરા સાથે આકર્ષક સામ્યતા ધરાવે છે જેનું સ્થાપત્ય પણ ધોળાવીરા સાથે મળતું આવે છે. લગભગ ૪,૫૦૦ વર્ષ પહેલાંની વસાહત (૨,૬૦૦-૧,૯૦૦ BCE) થી (૧,૯૦૦-૧,૩૦૦ BCE) હડપ્પન સમયગાળા દરમિયાન વિકાસ પામી હતી.

આ શોધમાં ધોળાવીરામાં મળેલી કલાકૃતિઓની યાદ અપાવે તેવા હડપ્પન માટીકામનો નોંધપાત્ર જથ્થો સામેલ છે. અજય યાદવે કહ્યું હતું કે અમારું સૌથી મહત્ત્વનું અવલોકન એ છે કે આ સ્થળ અને ધોળાવીરા બંને સમુદ્ર પર નિર્ભર હતા.

તે રણની ખૂબ નજીક હોવાથી તે સુરક્ષિત રીતે માની શકાય છે કે જે પાછળથી રણ બન્યું તે સમયે તે નેવિગેબલ હોવું જોઈએ. લોદરાણીનો પુરાતત્વીય ખ્યાતિનો દાવો અગાઉની ખોટી શરૂઆત પછી આવે છે. પુરાતત્વવિદ જે.પી. જોશીએ ૧૯૬૭-૬૮માં એક સર્વે હાથ ધર્યો હતો.

તેમણે લોદરાણી ખાતે હડપ્પન સ્થળની જાણ કરી હતી પરંતુ ત્યારબાદ કોઈ નક્કર પુરાવા મળ્યા ન હતા. ૧૯૮૯ અને ૨૦૦૫ ની વચ્ચે ધોળાવીરા ખોદકામ દરમિયાન નિષ્ણાતોએ લોદરાણીની મુલાકાત લીધી હતી પરંતુ તેઓ પ્રભાવિત થયા ન હતા. જો ગ્રામજનોએ ખજાનો શોધવાનું શરૂ ન કર્યું હોત, તો ભારતની પ્રાચીનતાનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ દટાયેલો રહી ગયો હોત.SS1MS