‘અગ્નિપથ’ પ્લાન બનાવવા માટે કુલ 254 મીટિંગ્સમાં 750 કલાક સુધી મંથન થયું

In total 254 meetings brainstorming took place for 750 hours to make ‘Agneepath’ plan

ત્રણ દાયકા જૂના પાયલોટ પ્રોજેક્ટને નવો લુક આપવામાં આવ્યો,  ત્રણેય સેવાઓમાં નવી ભરતી નીતિ લાગુ કરવામાં ત્રણ દાયકાનો સમય લાગ્યો હતો.

નવી દિલ્હી, (હિ.સ.) હાલમાં, દેશની સૌથી ચર્ચિત ‘અગ્નિપથ’ યોજના ત્રણ દાયકાની યોજનાનું સ્થાન છે. તે સૈન્યમાં સૈનિકોની સરેરાશ ઉંમર ઘટાડવા માટે બનાવવામાં આવી હતી. ત્યારપછી સેનાના પાયલોટ પ્રોજેક્ટ ‘ટૂર ઓફ ડ્યુટી’ હેઠળ 254 મીટિંગમાં 750 કલાક સુધી મંથન કરીને તેને નવો રંગ આપવામાં આવ્યો છે. ભારતીય સંરક્ષણ એસ્ટાબ્લિશમેન્ટને દેશની લશ્કરી ભરતી નીતિ ‘અગ્નિપથ’ લાગુ કરવામાં ત્રણ દાયકા લાગ્યા.

વાસ્તવમાં 1989માં પહેલીવાર ભારતીય સૈનિકોની વધતી ઉંમરને ધ્યાનમાં રાખીને સેનામાં સરેરાશ ઉંમર ઘટાડવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું. વાસ્તવિક સમસ્યા 1963-67 વચ્ચે સૈનિકોની ભરતીની હતી, કારણ કે સરકારે 1965 પહેલા સૈનિકોની નિવૃત્તિ વય સાત વર્ષથી વધારીને 17 વર્ષ કરી હતી.

આના કારણે સેનામાં વૃદ્ધોનું પ્રમાણ વધ્યું એટલું જ નહીં, દર વર્ષે નિવૃત્ત થતા જવાનોની સંખ્યામાં પણ વધારો થયો. ખાસ કરીને 80ના દાયકામાં નિવૃત્તિમાં ઝડપી વધારાને કારણે સરકાર પર પેન્શનનો બોજ પણ વધ્યો. આના પર સરકારે સૈનિકોના વૃદ્ધાવસ્થાના મુદ્દા પર ગંભીરતાથી વિચાર કરવાનું શરૂ કર્યું.

સરકારનું માનવું હતું કે જો આ સિસ્ટમને સુધારવામાં નહીં આવે તો ભારતીય સેના વૃદ્ધ થતી જશે. ત્યારબાદ સેનાના અધિકારીઓએ સૌપ્રથમ 1985માં સરકાર સમક્ષ એક પ્રસ્તાવ રજૂ કર્યો, જેના પર ગંભીરતાથી વિચારણા શરૂ થઈ. સેનાના આ ઠરાવમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે

સેનાના લડાયક એકમોમાં નોંધાયેલા લોકો સામાન્ય રીતે 25 વર્ષની ઉંમર સુધી સાત વર્ષ સુધી સેવા આપશે. તેમજ ટેકનિકલ, કુશળ નોકરીઓ માટે ભરતી કરાયેલા લોકો 55 વર્ષની ઉંમર સુધી કામ કરશે. સાત વર્ષ પૂર્ણ કરનારા લગભગ અડધા લડવૈયાઓને અર્ધ-કુશળ તકનીકી ગ્રેડ પર ડ્રાઇવર અને રેડિયો-ઓપરેટર તરીકે ફરીથી ભરતી કરવામાં આવશે.

સેનાનો આ પાયલોટ પ્રોજેક્ટ સરકાર માટે માત્ર એક ફાઇલ બની ગયો, જે માત્ર ધૂળ ભેગો કરતી રહી. સૈન્યમાં સૈનિકોની સરેરાશ ઉંમર ઘટાડવા માટે 1980ના દાયકામાં બનાવવામાં આવેલ આ પ્રોજેક્ટની ફાઇલ 2019માં ફરી બહાર આવી અને 2020માં તેના પર કામ શરૂ થયું.

તત્કાલિન આર્મી ચીફ જનરલ એમએમ નરવણેએ લશ્કરી ભરતી માટેના આ પાયલોટ પ્રોજેક્ટ વિશે સૌપ્રથમ વાત કરી હતી, જેને તેમણે ‘ટૂર ઑફ ડ્યુટી’ નામ આપ્યું હતું. આ યોજના શરૂઆતમાં માત્ર 100 અધિકારીઓ અને 1,000 સૈનિકો માટે હતી. બાદમાં વિવિધ સંરક્ષણ સંસ્થાઓના વરિષ્ઠ અધિકારીઓએ યોજના અંગે વિગતવાર ચર્ચા કરવાનું શરૂ કર્યું.

જનરલ નરવણેએ દલીલ કરી હતી કે કેટલીકવાર શાળાઓ અને કોલેજોની મુલાકાતો પર, લશ્કરી અધિકારીઓ એવા વિદ્યાર્થીઓ શોધે છે જેઓ સંપૂર્ણ કારકિર્દી બનાવવાને બદલે સૈનિકોના જીવન વિશે જાણવા માટે ઉત્સુક હોય છે. તેના પર તેમણે કહ્યું કે શું આપણે આપણા યુવાનોને થોડા સમય માટે આર્મીનું જીવન કેવું હોય છે તે અનુભવવાની તક આપી શકીએ?

તેમના ‘ટૂર ઓફ ડ્યુટી’ પાયલોટ પ્રોજેક્ટમાં પૂછવામાં આવ્યું હતું કે શું આપણે 6-9 મહિનાની ટૂંકી તાલીમ આપ્યા બાદ ચાર વર્ષ માટે એક હજાર યુવાનોને સેનામાં સામેલ કરી શકીએ છીએ. શરૂઆતમાં ‘ટૂર ઑફ ડ્યુટી’ વધુ પ્રવાસન જેવી હતી, જ્યાં લોકો મર્યાદિત સમય માટે આવતા અને સેનાના જીવનનો અનુભવ કરીને પાછા જતા.

આ પાયલોટ પ્રોજેક્ટ માટે સેનાએ સંપૂર્ણ રીતે ઇન-હાઉસ કોન્સેપ્ટ પેપર તૈયાર કર્યું હતું, જેની તરફેણમાં તત્કાલિન ચીફ ઓફ ડિફેન્સ સ્ટાફ (CDS) જનરલ બિપિન રાવતે આ યોજનાનો વિરોધ કર્યો હતો. જનરલ રાવતે કહ્યું કે સૈનિકને તૈયાર કરવા માટે એક વર્ષની તાલીમનો ખર્ચ મોંઘો છે અને તેને ચાર વર્ષ પછી ગુમાવવો યોગ્ય નથી. આ યોજના સૌપ્રથમ અધિકારીઓ દ્વારા વિચારવામાં આવી હતી, કારણ કે સેનાને લાગ્યું કે તે જે અંતરનો સામનો કરી રહી છે તેને ભરવા માટે સક્ષમ હશે.

જોકે, જનરલ રાવતે શરૂઆતમાં આ યોજનાનો વિરોધ કર્યો હતો પરંતુ બાદમાં તેણે તેને ઓફિસર રેન્કથી બદલીને ઓફિસર રેન્કથી નીચેના કર્મચારીઓની ભરતી કરી હતી. આવું એટલા માટે કરવામાં આવ્યું કારણ કે સતત વધી રહેલા પેન્શન બિલનો બોજ સંરક્ષણ બજેટ પર પડી રહ્યો હતો. હાલમાં,

ભારતીય સૈનિકની સરેરાશ ઉંમર 32 વર્ષ છે, જ્યારે સેના ‘અગ્નિપથ’ યોજના દ્વારા તેને 26 વર્ષ સુધી લાવવાનું વિચારી રહી છે. હાલની ભરતી પ્રક્રિયાને બદલવા માટે, આ પ્રોજેક્ટ પર 750 કલાક સુધી ચાલેલી કુલ 254 બેઠકોમાં લશ્કરી ભરતી નીતિ ‘અગ્નિપથ’ને નવો રંગ આપવામાં આવ્યો હતો.

યોજના અંગે લેફ્ટનન્ટ જનરલ અનિલ પુરીએ જણાવ્યું હતું કે અગ્નિપથ યોજના અંગે સેવાઓ અને સરકારની અંદર વિવિધ સ્તરે વિગતવાર ચર્ચા કરવામાં આવી હતી. તેમણે કહ્યું કે ત્રણેય સેનાઓમાં 150 બેઠકો યોજાઈ હતી, જે કુલ 500 કલાકની હતી. આ સિવાય સંરક્ષણ મંત્રાલયમાં 150 કલાક માટે 60 બેઠકો અને સમગ્ર સરકારી માળખા હેઠળ 100 કલાક માટે 44 બેઠકો થઈ હતી.

કુલ 254 મીટિંગમાં 750 કલાક સુધી મંથન કર્યા પછી, અગ્નિપથ યોજનાને નવો રંગ આપવામાં આવ્યો. સમગ્ર નીતિ પર ઘણા સ્તરે વિગતવાર ચર્ચા કરવામાં આવી છે અને ઘણા મુદ્દાઓને બરતરફ કરવામાં આવ્યા છે. NSA અજીત ડોભાલ અને લેફ્ટનન્ટ જનરલ પુરીએ પહેલેથી જ સ્પષ્ટતા કરી છે કે અગ્નિપથ યોજના પાછી ખેંચવામાં આવશે નહીં. જો કે, સશસ્ત્ર સેવાઓની જરૂરિયાતને આધારે કેટલાક ફેરફારો જોવા મળી શકે છે. HS1